Niezapomniane SCENY OTWIERAJĄCE z filmów science fiction

Miasto i oko, „Łowca androidów”, 1982, reż. Ridley Scott

Zacznę od wyjątkowej klasyki – oka i miasta. Żeby jednak zrozumieć sens tej sceny, należy przypomnieć sobie, co robiła Korporacja Tyrella. Prowadziła doświadczenia z bardzo wrażliwym „materiałem”. W swoich laboratoriach próbowała skonstruować wersję człowieka stworzonego, a nie spłodzonego, i na starcie pokazać mu, jak należy żyć zgodnie z wszczepionym szkieletem budujących osobowość wspomnień. To było szykowanie prawdziwego zamachu na adamowy ród, który wyjątkowo niesprawiedliwie najpierw tworzył replikantów, żeby za niego pracowali, nie dawał im czasu na wykształcenie emocji, chociaż w praktyce jest to wymagane do funkcjonowania w pozaziemskich, służalczych koloniach, przynajmniej w minimalnym stopniu. A kiedy z czasem replikanci zaczynali już faktycznie uczyć się, jak być bardziej podobnymi do stwórców, właśnie za tę narastającą chęć doświadczenia samodzielności i wolności, usuwano ich. Ludzie bali się ich oczu, które z jednej strony widziały tak dużo, a z drugiej, bez odpowiedniego aparatu wspomnień, nie umiały tego ani wyartykułować, ani wykorzystać. Ten dualizm prawdziwego widzenia prawdy przy pomocy oka (okulocentryzm), a z drugiej strony nieumiejętności jej interpretacji i pokazania innym, był z natury zawarty w stwórcach replikantów. Może więc świadomi tego ludzie podświadomie tak bardzo się obawiali „syntetyków”, ponieważ wiedzieli, że skoro replikanci widzieli znacznie więcej, a przy tym są emocjonalnymi dziećmi, to zawsze powiedzą prawdę, zwłaszcza w momentach ocenionych jako „nieodpowiednie” dla interesu ogółu. A w społeczności ludzi, w znękanym wybuchami ognia, zanieczyszczeniem i ciemnością Los Angeles, nawet gdy ktoś widzi lepiej, głębiej i więcej, wie już, że nie ma sensu o tym na głos wspominać.

Oko na początku filmu jest naznaczone ogniem. Zdaje się dostrzegać, co znajduje się za techniczną osnową miasta, ale symbolizuje też karkołomną pomyłkę. Ten, kto ocenia tylko na podstawie wzroku, znajduje jedynie to, co chciał odkryć projektant badanego oka. Nie widzi, kim jest lub mógłby być jego posiadacz, oczywiście gdyby miał biologiczny czas. Zarówno Rick Deckard (Harrison Ford), jak i Roy Batty (Rutger Hauer) musieli więc od nowa nauczyć się patrzeć. Film Łowca androidów to przedstawienie dwóch ścieżek oświecenia Zen. Jedną z nich musi przejść istota skazana na śmierć (Batty), a drugą „człowiek”, którego dalsze, rewolucyjne (Łowca androidów 2049) życie zależy od tego, jak zrozumie umieranie replikant, który nigdy nie żył naprawdę, chociaż tak dużo niesamowitości widział.

Nowa Ziemia, „Prometeusz”, 2012, reż. Ridley Scott

Jedna ze wspanialszych sekwencji otwierających w kinie science fiction. Kunsztownie zrealizowana. Na początku widzimy pojawiające się dyskretne napisy, potem dołącza się obraz, a font na tle pierwotnego ekosystemu robi się jeszcze bardziej cienki. W typografii określa się taką grubość czcionki słowem „light”. Kamera prześlizguje się po formacjach lawowych poprzecinanych pasmami wody. W tle słychać spokojną muzykę. Tajemnica się gdzieś dopiero rodzi. Kulminacja sceny otwierającej następuje przy wodospadzie Dettifoss, ale więcej nie zdradzę. Chodzi o to, żeby pokazać widzowi, że świat, który widzi na ekranie, jest pierwotny, dziki, nietknięty. Życie dopiero się w nim pojawi za sprawą czynnika zewnętrznego. A jaki ma to związek z Ksenomorfem, każdy może przekonać się sam. Mam na myśli tych, którzy dopiero poznają to uniwersum.

Małpy, „2001: Odyseja kosmiczna”, 1968, reż. Stanley Kubrick

Nie ukrywam, że nie pałam do tego filmu zbytnią miłością, chociaż doceniam kunszt realizatorski. Początkowa sekwencja, jak i wymowa produkcji w połączeniu z refleksją zawartą w książce czasem zmusza mnie wręcz kompulsywnie do dość nieprzyjemnej refleksji nad ludzkim rodzajem i naszą utraconą szansą na stworzenie o wiele doskonalszej cywilizacji. Zauważył to Kubrick i równie gorzko spointował w filmie. Otóż, gdybyśmy zrozumieli nasze biologiczne korzenie wcześniej o kilka tysięcy lat, bylibyśmy zapewne o wiele szczęśliwszym mentalnie gatunkiem, no i ile milionów żyć byśmy ocalili. Moglibyśmy więc znacznie wcześniej niż w XIX wieku zrozumieć, że pochodzimy od małpy, co by nas uratowało. A tak straciliśmy prawie dwa tysiące lat. I tu nie chodzi o to, że teoria pochodzenia człowieka od małpy jest słabo udowodniona, bo faktycznie jest. Jest jednak naturalna, zgodna z naszą biologiczną historią i ekosystemem. Czasem lepsza taka właśnie, błędna, lecz bliska naszej fizycznej naturze, niż wykoncypowana przez grupy chcące za pomocą teorii rządzić światem. Teoria o pochodzeniu człowieka od małpy stanowi dobry punkt do prowadzenia badań nad gatunkiem będącym wspólnym przodkiem nas i małp, który rozdzielił się na dwie linie. Z jednej powstał człowiek, a z drugiej małpy. Kubrick w swojej sekwencji otwierającej może aż tak dokładnie tego nie przedstawił, bo zapewne jeszcze wtedy nie posiadał takiej wiedzy, ale przynajmniej wprowadził do środowiska małp obcy element inny niż one. A kolejną zmianą była kość.

Napisy, „Obcy – 8. Pasażer Nostromo”, 1979, reż. Ridley Scott

Drugi z trzech filmów Ridleya Scotta wspominanych w tym zestawieniu; dla wielu ustanawiający domniemaną świętość Ksenomorfa. Świętości to jednak sztuczne twory umysłowe i warto je z czasem zawsze obalać, żeby czyścić umysł z legend, a tym samym zachowywać go w należytej kondycji myślowej, co zrobił Prometeusz. Sekwencja otwierająca zasadza się na stopniowym odsłanianiu się tytułu filmu na tle nieznanej, tajemniczej planety. Dzisiaj już wiemy, jak się nazywała i jaki miała symbol. Dla wszystkich, którzy dopiero zaczynają odkrywać uniwersum Obcego, będzie to z pewnością emocjonująca zabawa: poznawać historię układów, w których działał i rodził się Ksenomorf. Kiedy stopniowo pojawia się tytuł, w tle słychać niepokojąca muzykę, co ustawia całość filmu w określonym rytmie aż do finału. Wspaniale zaprojektowany początek oraz typografia. A trochę dalej pojawiają się sugestywne napisy na hełmie…

Oko Davida, „Obcy: Przymierze”, 2017, reż. Ridley Scott

Ostatni film Ridleya Scotta, który wspominam w tym zestawieniu, to trzecia część opowieści o obcym. Reżyser już na samym początku wystawia widza na intelektualną próbę zrealizowaną w iście teatralnych, surowych estetycznie warunkach, godnych wyczucia artystycznego Scotta. Na ekranie najpierw widzimy niebieskie oko, bardzo nieludzkie, lecz już ustawiające narracje okulocentrycznie, o czym wspominałem w przypadku sceny w Łowcy androidów. Następnie postać Petera Weylanda (Guy Pearce) i Davida (Michael Fassbender), zamkniętych w białej sali, z fortepianem marki Steinway, fotelem projektu Carlo Bugattiego, obrazem Narodzenie Piero della Francesci i posągiem Davida, na którego spogląda… David. Weyland przedstawia mu się jako jego ojciec, na co David pytająco odpowiada – Jestem nim? Pańskim synem? Weyland odpowiada dość znacząco – Jesteś moim dziełem. To coś innego, niż być synem. Następnie David zaczyna grać utwór Wagnera pt. Wejście bogów do Walhalli, a rozmowa między postaciami robi się gęstsza, bardziej egzystencjalna i wymagająca od widza sporej wiedzy humanistycznej.

Ciekawski David pyta Weylanda – Skoro mnie stworzyłeś, kto stworzył ciebie? Weyland odpowiada więc – To odwieczne pytanie. Liczę, że pewnego dnia na nie odpowiemy. Wszystko to, wszystkie te dzieła sztuki oraz ludzkiej myśli technicznej tracą znaczenie wobec tego jedynego, istotnego pytania. Skąd się wzięliśmy? Nie zamierzam przyjmować, że rodzaj ludzki to wynik losowej reakcji chemicznej. Że za jego powstanie odpowiadał zwykły przypadek. Stoi za tym coś więcej. A ty i ja, synu, odkryjemy to. David uważnie słucha, a w pewnym monecie stwierdza – Pozwól, że się zastanowię. Szukasz swego stwórcy, ja patrzę na swojego. Będę ci służył, choć jesteś człowiekiem. Ty umrzesz, lecz ja nie. A teraz przejdźmy na koniec filmu i połączmy pewne fakty. Niesamowita scena w pełnym ukrytych znaczeń filmie.

Odys Korczyński

Filozof, zwolennik teorii ćwiczeń Petera Sloterdijka, neomarksizmu Slavoja Žižka, krytyki psychoanalizy Jacquesa Lacana, operator DTP, fotograf, retuszer i redaktor związany z małopolskim rynkiem wydawniczym oraz drukarskim. Od lat pasjonuje się grami komputerowymi, w szczególności produkcjami RPG, filmem, medycyną, religioznawstwem, psychoanalizą, sztuczną inteligencją, fizyką, bioetyką, kulturystyką, a także mediami audiowizualnymi. Opowiadanie o filmie uznaje za środek i pretekst do mówienia o kulturze człowieka w ogóle, której kinematografia jest jednym z wielu odprysków. Mieszka w Krakowie.

zobacz inne artykuły autora >>>