OJCIEC CHRZESTNY – TRYLOGIA. Jedyne takie opracowanie

Osoby dramatu

Szkice biograficzne są w niektórych przypadkach uzupełnione informacjami, które pojawiły się w książce Mario Puzo, ale nie znalazły się w filmie.

Don Vito Corleone
Marlon Brando (I) i Robert de Niro (II)

Urodził się jako Vito Andolini w małej mieścinie Corleone na Sycylii. Gdy miał dziewięć lat, jego ojciec został zabity na zlecenie lokalnego bossa mafijnego, Don Ciccio. Tuż po pogrzebie ginie również wuj Vito, który pragnął się zemścić. Dzięki interwencji matki i cichej współpracy mieszkańców miasteczka, Vito – uważanemu zresztą za nie do końca normalnego z uwagi na swoją niezwykłą małomówność, wręcz niemotę – udaje się zbiec do Ameryki. Tam na skutek pomyłki urzędników zostaje zarejestrowany jako Vito Corleone. Z upływem lat oswaja się z amerykańską rzeczywistością i uczy się w niej żyć, jednak ani na chwilę nie zapominając o swoim sycylijskim dziedzictwie i o rachunkach, które ma do wyrównania. Podejmuje pracę w sklepie Abbandando i zaprzyjaźnia się z jego synem Genco. Właściwie przez przypadek bierze również udział w podejrzanych interesach niejakiego Pete’a Clemenzy. Sprzeciwia się wszechwładzy lokalnego kacyka, Fanucciego, nie godząc się płacić mu haraczu, i usuwa go z drogi, tym samym wyświadczając “uprzejmość” swoim przyjaciołom – za tę uprzejmość pozostaną mu wierni na zawsze. Przejąwszy władzę w dzielnicy nie na zasadzie zastraszania dla własnych korzyści, ale na zasadzie wzajemnej pomocy jak Włoch Włochowi zdobywa sobie powszechne poważanie. Po przekształceniu drogerii Abbandando w prężną firmę importującą oliwę zyskuje za pośrednictwem wspólnika w interesach, Don Tommasino, dostęp do Don Ciccio – zleceniodawcy zabójstwa jego ojca i wuja. Po wyrównaniu rachunków spokojnie rozwija dalej działalność, budując potęgę swojego imperium, najpierw w oparciu o nielegalny import alkoholu w czasie prohibicji, potem zaś czerpiąc zyski z hazardu. Odmówił propozycji rodziny Tattaglia – złożonej za pośrednictwem Solozza – by rozszerzyć działalność o handel narkotykami. Po nieudanym zamachu na życie Dona jego pierworodny i następca, Santino “Sonny” Corleone, wbrew radom Toma Hagena, rozpętuje wielką Wojnę Pięciu Rodzin. Po śmierci Sonny’ego, wystawionego przez szwagra Carla Rizzi i dosłownie posiekanego kulami, Don występuje do Pięciu Rodzin z propozycją rozejmu. Potem praktycznie przechodzi na emeryturę, a jego rolę przejmuje Michael. Umiera – prawdopodobnie w wyniku wylewu – podczas zabawy z wnukiem Anthonym w gaju pomarańczowym. Niezwykła osobowość, charyzmatyczna i potężna. Człowiek, u którego czułe przywiązanie dla rodziny i troska o przyjaciół idą w parze z zimnokrwistą bezwzględnością. Budzi lęk i poważanie, jednak dla tych, którzy są mu oddani i lojalni, jest najlepszym opiekunem, doradcą, drugim ojcem, któremu mogą w pełni zaufać i zawsze zwrócić się do niego po radę i opiekę. Jest symbolem tradycji starej Sycylii, oddany zasadom honoru i klasycznej omerta’. Jak nikt zna ludzi i potrafi genialnie nimi manipulować, zawsze wie, do czego zaapelować i do czego się odwołać, by osiągnąć to, o co mu chodzi. Nigdy nie był chciwy, potrafi powiedzieć “stop” własnym ambicjom, zwłaszcza w chwili, gdy cokolwiek zagraża temu, co ceni nade wszystko – jego rodzinie. Mamy jednak również okazję widzieć tego silnego, potężnego, groźnego człowieka dręczonego rozpaczą po śmierci syna. Ta rozpacz nie ujawnia się jasno – u tak silnych osobowości ból pozostaje ukryty i drąży od wewnątrz. Nie sposób jednak zapomnieć wyrazu oczu Don Vito Corleone, gdy zwraca się do przedsiębiorcy pogrzebowego Bonasery ze słowami “spójrz, jak zmasakrowali mojego chłopca”. Mimo ułomności ciała i ciężaru przeżyć nie staje się ani odrobinę słabszy, jednak od tego momentu pozwala już sobie zacząć się naprawdę starzeć. Jego rezygnacja to nie wpływ okoliczności – nikt nie byłby w stanie zmusić Don Vito do zrobienia czegoś wbrew jego żelaznej woli. Z własnego wyboru oddaje głos decydujący Michaelowi. Wraz z nim umiera prawdziwy duch sycylijskiej tradycji, który nigdy już nie zostanie wskrzeszony.

Myśl przewodnia: “Złożę mu propozycję nie do odrzucenia.”

Michael (Michele) Corleone
Al Pacino

Najmłodszy i najlepiej wykształcony z synów Dona Corleone, brał udział w wojnie na Pacyfiku. Poznajemy go na weselu jego siostry Connie, święcącej gody z Carlem Rizzim – przyszłym zdrajcą. Ma narzeczoną, która niewiele wie o jego koligacjach rodzinnych, jak również silną wolę, by pozostać cywilem nie mającym nic wspólnego z interesami Corleone. Dopiero po zamachu na życie Don Vito zmienia front, uznając swój obowiązek wobec rodziny za nadrzędny. Wykonał wyrok na Virgilu Solozzo i McCluskeyu. W celu oczyszczenia terenu emigruje na Sycylię, gdzie spędza niemal rok i przeżywa krótki, acz intensywny romans, zakończony małżeństwem, z miejscową pięknością, Apollonią. Żona ginie od bomby przeznaczonej dla niego. W akcie zemsty Michael łamie rozejm zawarty przez ojca i wydaje wyrok na głowy pięciu zaangażowanych w Wojnę rodzin oraz ich zauszników zamieszanych w zamach na Sonny’ego, jak również w próbach podważania monopolu rodziny Corleone w strefie ośrodków hazardu. Poślubił w końcu swoją młodzieńczą miłość – Kay Adams, mieli razem dwoje dzieci (Anthony’ego i Mary). Kay zaszła trzeci raz w ciążę, ale postanowiła ją usunąć i bezpośrednio potem opuściła Michaela, zmęczona jego bezpodstawnymi obietnicami nawrócenia. Obecny za kulisami przetasowań we władzy podczas rewolucji na Kubie, sprzedany przez własnego brata Fredo pozornemu sojusznikowi, a w rzeczywistości wrogowi szukającemu między innymi zemsty za śmierć Moego Greena – Hymanowi Rothowi, wydaje na nich wyrok śmierci. Podczas zamachu na życie Rotha ginie zausznik Michaela – Rocco. Zdradzony przez brata i opuszczony przez żonę, Michael ostatecznie dojrzewa do decyzji, by uprawomocnić swoje działania – w tym celu wykupuje większość udziałów w Banku Watykańskim i spłaca wszystkich dotychczasowych udziałowców akcji swojej firmy. Uznając to za sygnał osłabienia potęgi rodu Corleone, dawny współpracownik Don Vito – Don Altobello organizuje spisek mający na celu zamordowanie Michaela i przejęcie jego interesów do spółki ze skorumpowaną administracją Watykanu (wszystko przy cichej aprobacie papieża Pawła VI). Po raz kolejny zamach na Michaela pozbawia życia drogą mu istotę – tym razem jest to córka, Mary. Po oddaniu godności Dona w ręce Vincenta, syna Sonny’ego i Lucy Mancini, Michael wycofuje się całkowicie z interesów. Znajduje schronienie w willi starego przyjaciela ojca, Don Tommasino, i tam też umiera w samotności, dręczony poczuciem winy i niemożnością odkupienia grzechów. Bardzo złożona i niejednoznaczna postać, szarpana wieloma sprzecznościami. Nigdy właściwie nie czuł się na miejscu. Nigdy nie opuszczały go wyrzuty sumienia za wszystko, co robił. Miał dość siły, by wyprowadzić imperium Corleone na wyżyny, ale nie dość obojętności, by czynić to ze spokojem ducha. Zawsze częściowo pozostał cywilem, którym chciał być na początku. Głęboko samotny. Równie przenikliwy jak ojciec, chociaż może pozbawiony jego błyskawicznej orientacji. Najprawdopodobniej tragedią Michaela jest to, że nie jest ani Sycylijczykiem, ani Amerykaninem – i wciąż waha się między jedną a drugą opcją, przez co czuje się jak wyrzutek. Wyjątkowy człowiek o magnetycznej osobowości i umyśle stratega, jak wszyscy wielcy ludzie – skazany na ciągłe cierpienia, i jak wszyscy władcy absolutni – na ciągłe dokonywanie wyborów, nad których konsekwencjami nie potrafi jednak przejść do porządku dziennego.

Myśl przewodnia: “Wiem, że to byłeś ty, Fredo. Złamałeś mi serce… złamałeś mi serce.”

Santino (Sonny) Corleone
James Caan

Jako dziecko podpatrzył, jak jego ojciec wykonuje wyrok. To zdarzenie wyznaczyło bieg jego przeznaczenia. Masywny, silnie zbudowany, bardzo porywczy, brutalny i agresywny. Ulubiony syn Don Vito, niestety nie dorównywał mu klasą i strategią. W głębi serca jednak miał w sobie wiele ciepła, był lojalny wobec przyjaciół, nie wyładowywał się na słabszych, co w połączeniu z jego mafijnym okrucieństwem daje interesującą wizję istoty przeznaczenia do życia, jakie przyszło mu wieść. O jego sprawności seksualnej krążyły legendy; łączył go długotrwały romans z Lucy Mancini, którego owocem były narodziny syna, Vincenta, usynowionego potem przez Michaela. Po zamachu na życie Dona Sonny postanowił iść na materace, wypowiadając wojnę Rodzinie Tattagliów i pozostałym, co przerodziło się w krwawą wojnę Pięciu Rodzin. Wystawiony przez Carla Rizzi, męża siostry, został dosłownie roztrzaskany na rogatkach. Przedsiębiorca pogrzebowy Amerigo Bonasera, przywracając mu ludzki wygląd, spłacił swój dług wobec Dona.

Myśl przewodnia: “Przekaż im wiadomość – chcę Solozza – jeśli mi go nie dadzą,  to oznacza wojnę – pójdziemy na materace.”

Fredo Corleone
John Cazale

Drugie dziecko Vita i Carmeli Corleone. Jako niemowlę przeżył bardzo ciężkie zapalenie płuc, po którym pozostał słaby i chorowity. Zawsze w cieniu ojca i braci, którym nie dorównuje talentem ani siłą osobowości, jest traktowany jak rodzinny beniaminek, któremu trzeba wynajdywać coraz to nowe zabawki. Wedle jego własnych słów, podczas rodzinnych wypraw na ryby w dzieciństwie był jedynym, który zawsze wracał z łupem, przypisywał to odmawianej przed połowem modlitwy “Zdrowaś Mario”. Lubi się bawić, ma słabość do kobiet, alkoholu i hazardu. Żona, Deanna, wyraża się o nim z maksymalną pogardą. W sytuacjach wymagających szybkiej orientacji i zimnej krwi traci głowę i nie wie, co robić. Był obecny podczas zamachu na Dona Corleone, nie umiał jednak zareagować i kompletnie się załamał. Wyjątkowo głupio zdradził się ze swoją znajomością z Johnnym Ola, której wcześniej się wypierał, przez co Michael ostatecznie zrozumiał, że ma do czynienia ze zdrajcą. Wystawił Michaela Hymanowi Rothowi i braciom Rosato. Dręczony chęcią bycia kimś ważnym, szanowanym i otaczanym posłuchem, desperacko próbuje zwrócić na siebie uwagę i udowodnić, że jest sprytny i mądry, że nie jest rodzinnym pośmiewiskiem. Zamordowany za zdradę, chociaż w powszechnej opinii – przypadkowo utonął.

Myśl przewodnia: “Jestem mądry. Nie jestem głupcem, jestem mądry!”

Tom Hagen
Robert Duvall

Prawnik. Przyjaciel Sonny’ego. Kiedy stracił rodziców i tułał się po ulicach, to właśnie najstarszy z synów rodu Corleone przyprowadził go ze sobą do domu, gdzie już został. Don Vito, przez szacunek dla prawdziwych rodziców Toma, nigdy go oficjalnie nie adoptował. Jednak ich relacje były szczere i pełne uczucia. Po śmierci Genco Abbandando Tom został mianowany consigliere, co stanowiło precedens: po pierwsze, był wyjątkowo młody, po drugie – nie pochodził z Sycylii, miał w sobie mieszankę krwi niemieckiej i irlandzkiej. To właśnie on pertraktował z producentem, który nie chciał zatrudnić Johnny’ego Fontany i dostał przez to “propozycję nie do odrzucenia”. On również odegrał kluczową rolę w wojnie Pięciu Rodzin. Ciężko przeżył śmierć Sonny’ego, uznając ją za osobistą porażkę. Wspierał Connie i wiele ryzykując wyjaśnił Kay motywy, które kierowały Michaelem, gdy zlecił zabójstwo Tessia i męża Connie, Carla Rizzi. Bez reszty oddany Rodzinie Corleone, znakomity dyplomata i strateg, godny uczeń wielkiego mistrza Don Vito, z którym silnie łączą go zarówno więzi wdzięczności, jak i szczery podziw. Jako jedyny potrafił jasno przejrzeć pobudki działań Dona, nawet wtedy, gdy wszyscy się co do nich mylili. Szlachetna, prawdziwa, pozytywna postać.

Myśl przewodnia: “Gdybym miał kiedyś przemawiać przed Sądem Najwyższym, moja mowa nie byłaby lepsza od tej, którą dziś wygłosiłem przed Virgilem Solozzo.”