Kino europejskie: MAŁGORZATA SZUMOWSKA

Małgorzata Szumowska to jedna z najbardziej obiecujących reżyserek współczesnego kina w Polsce. Piszę obiecujących, ponieważ jest ona właściwie na początku drogi artystycznej. Jej dorobek to w tej chwili kilka dokumentów i trzy filmy pełnometrażowe. Są to filmy szczególne – Szumowska w każdym z nich powraca do problemów charakterystycznych dla młodego człowieka wkraczającego w dojrzałość.

Filmy te, choć często nagradzane za granicą, nierzadko są poddawane krytyce w Polsce. Rodzimi odbiorcy historie z filmów reżyserki odczytują często przez pryzmat jej biografii. Większość opracowań twórczości Szumowskiej rozpoczyna zdanie o rodzinie artystki: córka dziennikarki i pisarki Doroty Terakowskiej oraz dziennikarza i filmowca Macieja Szumowskiego. Wydarzenia fabularne analogiczne do elementów z jej życia (szczególnie widoczne to było w ostatnim filmie 33 sceny z życia) ułatwiają oskarżenie o przenoszenie prywatności do filmu.

Uważam Małgorzatę Szumowską za najciekawszą przedstawicielkę młodego pokolenia polskich twórców. Nasuwa się pytanie, w czym tkwi jej oryginalność. W ostatnich latach teoretycy i krytycy kina unikają pojęcia „autor”, uważając je za nieadekwatne do dróg współczesnej sztuki filmowej. Pojawia się pytanie, czy możliwe jest, aby reżyser nie był jednocześnie autorem filmowym?

Małgorzata Szumowska urodziła się w Krakowie w 1973 r. Dorastała w otoczeniu artystów, którzy odwiedzali otwarty dom jej rodziców. początkowo, przez dwa lata studiowała historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim, ale studia te przerwała. W 1998 r. ukończyła wydział reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi. Pracę filmową rozpoczynała jak wielu innych absolwentów szkoły – od dokumentów. Etiuda dokumentalna zrealizowana na studiach – Cisza zdobyła szereg nagród w kraju i na świecie. Portal „Kultura polska” informuje, że etiuda Cisza znalazła się na liście czternastu najlepszych filmów w historii łódzkiej szkoły filmowej.

Kolejny etap to dokumenty, m.in. Jeden dzień z życia Tomka Karata, Siedem lekcji miłości i najbardziej doceniane i popularne: Mój tata Maciek oraz A czego tu się bać?

Debiutem fabularnym Szumowskiej był film Szczęśliwy człowiek z roku 2000, który zawiera już wątki bliskie reżyserce i pojawiające się w kolejnych realizacjach fabularnych. W 2001 r. reżyserka stała się członkiem Europejskiej Akademii Filmowej, obok takich twórców polskich jak: Krzysztof Krauze, Agnieszka Holland czy Krzysztof Zanussi. Kolejny film pełnometrażowy to Ono (2004) bardzo krytycznie przyjęty przez rodzimą krytykę, nagrodzony natomiast w konkursie Sundance Institute Roberta Redforda za jeden z trzech najlepszych scenariuszy europejskich. Charakterystyczne dla recepcji filmów autorki Ciszy – chłodne przyjęcie w Polsce i podziw na festiwalach europejskich.

Osobista tragedia, jaka dotknęła Małgorzatę Szumowską to śmierć obojga rodziców w krótkim odstępie czasu. Matka była jej bardzo bliska, ojciec był autorytetem i przyjacielem, co wielokrotnie podkreślała np. w wywiadach. Uczyniła go bohaterem dokumentu Mój tata Maciek. Po premierze w 2008 roku ostatniego jej filmu 33 sceny z życia uznano, że Szumowska bezpośrednio odnosi się do wydarzeń z własnego życia, przenosząc je na ekran.

Młodzi ludzie, wkraczający w dorosłość, wpływ rodziny na ukształtowanie osobowości człowieka, trudności w komunikowaniu się z innymi, brak fundamentu religijnego we współczesnej kulturze – to przykłady problemów, które porusza Szumowska. Główni bohaterowie to ludzie młodzi i zagubieni. Niepewni, jaką drogę wybrać w skomplikowanym świecie. W jej filmach dorosłość zawsze wiąże się z uświadomieniem sobie własnej śmiertelności, ulotności uporządkowanego życia związanego z dzieciństwem. Warto zaznaczyć, że jest to świat, w którym bohaterowie już nie mogą, nie potrafią strachu „ukoić” w religii, tradycji. Gdzie znajduje Szumowska ratunek w nowym świecie? Czy w ogóle znajduje?

Ale klucz autobiograficzny nie jest tu wcale potrzebny. Szumowska ma młodemu widzowi coś ważnego do przekazania – coś, o czym polskie kino nie umie mówić. Opowiada nie tylko o śmierci, ale o dojrzewaniu, o końcu dzieciństwa, o życiu jako zadaniu, które musimy podjąć bez żadnego przygotowania.

Najważniejsze nagrody

Filmy fabularne:

2009 – 33 sceny z życia:

 – Tarnów (Tarnowska Nagroda Filmowa) nagroda jury młodzieżowego

– Tarnów (Tarnowska Nagroda Filmowa) Grand Prix „Maszkaron”

– Paszport „Polityki” (nagroda kulturalna tygodnika „Polityka„) nagroda w kategorii: film

– Orzeł, Polska Nagroda Filmowa Nagroda Publiczności

– Orzeł, Polska Nagroda Filmowa (nominacja) w kategorii: Najlepszy scenariusz

– Orzeł, Polska Nagroda Filmowa (nominacja) w kategorii: najlepsza reżyseria

– Nagroda TVP Kultura w kategorii: film

– Locarno (MFF) Nagroda Specjalna Jury

2008 – 33 sceny z życia – Gdynia (do 1986 Gdańsk) (Festiwal Polskich Filmów Fabularnych) nagroda za reżyserię

– Gdynia (do 1986 Gdańsk) (Festiwal Polskich Filmów Fabularnych) – Nagroda Stowarzyszenia Kin Studyjnych i Lokalnych

– Gdynia (do 1986 Gdańsk) (Festiwal Polskich Filmów Fabularnych) nagroda dziennikarzy

2005 – Ono – Wiesbaden (Festiwal Filmów z Europy Środkowej i Wschodniej „goEast”) – nagroda za reżyserię

– Europejska Nagroda Filmowa (wcześniej Felix) nominacja w kategorii: odkrycie roku

2001 – Szczęśliwy człowiek – Tarnów (Tarnowska Nagroda Filmowa) – Srebrna Statuetka Leliwity – Nagroda Specjalna nagroda za scenariusz

– Europejska Nagroda Filmowa (wcześniej Felix) – nominacja w kategorii: odkrycie roku

Filmy dokumentalne:

2007 – A czego tu się bać

– Wrocław (Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Era Nowe Horyzonty„) – Nagroda w kategorii filmów dokumentalnych

– Łagów (Lubuskie Lato Filmowe) – Złote Grono w Konkursie Filmów Dokumentalnych

– Kraków (Krakowski FF – Konkurs Międzynarodowy (do roku 2000 Międzynarodowy FFK) – Nagroda Jury Studenckiego

2001 – Dokument… – Kraków (Krakowski FF – Konkurs Krajowy; do roku 2000 Ogólnopolski FFK) -Dyplom Uznania za interesujące próby zdefiniowania warsztatu dokumentalisty

1999 – Siedem lekcji miłości – Kraków (Krakowski FF – Konkurs Krajowy; do roku 2000 Ogólnopolski FFK) – Dyplom Uznania

Główne wyznaczniki stylu

Główny bohater – z jego perspektywy przedstawiany świat;

Zainteresowanie problemami tzw. „zwykłego człowieka” i z jego perspektywy tematy fundamentalne jak narodziny, śmierć, samotność i niepewność;

Dbałość o stronę formalną obrazu filmowego, symbolika detalu;

Zahamowanie akcji na rzecz skupienia na centralnej postaci, jego emocjach i przemyśleniach;

Stosowanie technik dystansacyjnych, np. styl gry aktorskiej w Szczęśliwym człowieku lub wstawki muzyczne w 33 sceny z życia;

Pewna kontrowersyjność w przedstawianiu tematów tabu naszej kultury jak żałoba, zdrada, poczęcie dziecka;

W filmach Szumowskiej często odbiorcy doszukują się wątków autobiograficznych, związanych z życiem jej rodziny i szczególnych wydarzeń, jak śmierć rodziców, jej ciąża;

Porównywanie do twórczości i charakterystycznej stylistyki Krzysztofa Kieślowskiego.

Filmografia

2008 – 33 sceny z życia

2005 – Ojciec w solidarność, solidarność

2004 – Ono

2000 – Szczęśliwy człowiek

Filmy dokumentalne:

2006 – A czego tu się bać?

2005 – Mój tata Maciek

2004 – Crossroad

2001 – Dokument…

2000 – Ślub w domu samotności

2000 – Chłopcy z Targowej 61/63

1999 – Siedem lekcji miłości

1997 – Jeden dzień z życia Tomka Karata

tekst z archiwum film.org.pl