EROTICA 2022. Polskie SCIENCE FICTION dla dorosłych o piekle kobiet

Zwiastun pierwszego polskiego filmu Netfliksa Erotica 2022 zapowiadał coś na kształt rodzimej wersji seriali Black Mirror i Opowieści podręcznej razem wziętych – wciągającego dystopijnego science fiction, który spodoba się szerokiej rzeszy widzów. Po obejrzeniu filmu wielu z nich może jednak poczuć się rozczarowanych kształtem ponad dwugodzinnego filmu, któremu bliżej raczej do pełnego symboli, arthouse’owego kina europejskiego niż do serialowej rozrywki w stylu zerowym.

Erotica 2022 to filmowa antologia opowiedziana przez pięć utalentowanych kobiecych par pisarek i reżyserek – Olgę Tokarczuk i Annę Kazejak, Grażynę Plebanek i Annę Jadowską, Joannę Bator i Kasię Adamik, Ilonę Witkowską i Jagodę Szelc oraz Gaję Grzegorzewską i Olgę Chajdas, które wspólnie stworzyły pięć odrębnych historii o bohaterkach żyjących w dystopijnym, patriarchalnym świecie, gdzie prawa kobiet są ograniczane. Choć wszystkie opowieści łączy wspólna tematyka, a nawet względnie wspólna estetyka i ton opowieści, to dość różnorodne filmy. Znikanie pani B. Anny Kazejak (Skrzydlate świnie, Obietnica) z Agatą Buzek w roli głównej to science fiction à la futurystyczny PRL ze wspaniałą scenografią utrzymaną w ciepłych tonach kolorystycznych. Mocno Kasi Adamik (Boisko bezdomnych, Pokot), gdzie główną rolę odgrywa Agnieszka Żulewska, to robotyczne science fiction o świecie ludzi-androidów w klimacie futurystycznych Żon ze Stepford czy Wiwarium (2019). Niedźwiedź Anny Jadowskiej (Dzikie róże) kreuje wizję postapokaliptycznego świata po bliżej nieokreślonej katastrofie, w której zmuszona jest żyć bohaterka grana przez Monikę Pikułę. Z kolei obraz świata tuż przed katastrofą, zagrożonego jakimś rodzajem ekologicznej apokalipsy, kreśli w Jeśli będziesz długo siedzieć w ciszy, przyjdą do ciebie inne zwierzęta Jagoda Szelc (Wieża. Jasny dzień, Monument), obsadzając w roli głównej Sarę Celler-Jeziorską. Nocna zmiana Olgi Chajdas z Małgorzatą Belą najbardziej wyróżnia się spośród pozostałych nowel i ma największe szanse na to, aby przypaść do gustu szerszej publiczności – to film o zemście w wersji raczej bardzo stonowanego Tarantino, gdyby ten kiedykolwiek zdecydował się nakręcić dystopijne science fiction.

Opresyjna rzeczywistość różnie doświadcza bohaterki. Żyją w sztucznym, autorytarnym świecie, pozbawionym radości (Znikanie pani B., Mocno) lub w obliczu ekologicznej katastrofy (Jeśli będziesz długo siedzieć w ciszy, przyjdą do ciebie inne zwierzęta). W codziennym życiu są kontrolowane przez państwo – poddawane są płciowej segregacji (Znikanie pani B., Niedźwiedź), odmawia się im prawa do decydowania o sobie lub zmusza do macierzyństwa (Mocno). Mężczyźni kontrolują je (Znikanie pani B., Mocno), stosują wobec nich brutalną przemoc i traktują w kategoriach przedmiotu (Nocna zmiana). Ich codzienna egzystencja jest pozbawiona głębszych więzi i prawdziwych emocji, których wszystkie tak usilnie poszukują (Niedźwiedź). Życie rodzinne nie istnieje, a seks jest tylko mechanicznym obowiązkiem pozbawionym przyjemności, służącym wyłącznie prokreacji (Znikanie pani B., Mocno). Wszystkie jednak są świadome swojej seksualności i właśnie ten wątek, obok wizji dystopijnego świata represjonującego kobiety, jest bardzo ważny dla reżyserek filmu (na co wskazuje przecież sam tytuł). Seksualność bohaterek każdej z nowel jest ograniczana lub wykorzystywana, a one same chcą ją odkrywać, cieszyć się nią i czerpać z niej przyjemność (nie zawsze umieją), dlatego też w filmie nie brakuje scen erotycznych. To film o kobiecej seksualności, której przecież restrykcyjne ograniczanie jest normą w każdym mocno patriarchalnym społeczeństwie.

W Erotice 2022 nie sposób przyczepić się do strony technicznej. Sposób realizacji każdej z nowel jest bez zarzutu – zdjęcia, scenografia czy kostiumy są na najwyższym poziomie. Doskonale radzą sobie na planie także aktorzy, często w trudnych, mocno erotycznych scenach – zarówno doświadczone odtwórczynie głównych ról, jak i towarzyszący im drugoplanowi aktorzy (fantastycznie ogląda się na ekranie chociażby ujmującego Ignacego Lissa w roli Dawida w Niedźwiedziu Anny Jadowskiej). Niestety, choć fabuła brzmi wspaniale na papierze, a temat sam w sobie jest ważny i aktualny, Erotica 2022 nie jest filmem idealnym. Konstrukcja świata przedstawionego jest w każdej noweli ledwie nakreślona, niepogłębiona, przez co wielu widzom chwilami może być trudno zrozumieć motywacje bohaterów i zasady rządzące ich światem. Reżyserki nie pogłębiają psychologicznie postaci bohaterek, a w tym krótkim czasie ekranowym, kiedy im towarzyszymy, trudno jest się z nimi utożsamić czy współodczuwać. Przy całej sztuczności i mechaniczności świata przedstawionego zabrakło emocji, a w filmie nie brak momentów pretensjonalnych czy takich, które po prostu się dłużą.

Nie ulega jednak wątpliwości, że Erotica 2022 doskonale wpisuje się w aktualne nastroje społeczne. To na razie zupełnie abstrakcyjne i surrealistyczne filmowe ostrzeżenie przed tym, jak może wyglądać patriarchalny świat, w którym jedna z płci pozbawiona jest praw – prawdziwe piekło kobiet.