GRAJĄC AKTORA, czyli najlepsze filmy o sztuce aktorskiej
W zasadzie od momentu swoich narodzin kino było zainteresowane… samym sobą. Na przestrzeni ponad stu lat istnienia X Muzy powstały setki, jeśli nie tysiące produkcji filmowych opowiadających o kulisach powstawania kina. O ile jednak większość z nich mówi o samym procesie realizacyjnym, skupiając się często na reżyserach czy scenarzystach (vide Mank), o tyle rzadziej oglądamy filmy o aktorach. W poniższym zestawieniu znajdziecie przykłady takich produkcji – oto najlepsze filmy o sztuce aktorskiej.
Zanim przejdziemy do już uznanych produkcji, wspomnijmy o tytule poruszającym zbliżony temat, który od 10 lutego możecie oglądać na ekranach w dystrybucji Mayfly – Forever Young w reżyserii Valerii Bruni Tedeschi. To osadzona w latach 80. historia studentów, którzy zdają egzamin wstępny do słynnej francuskiej szkoły aktorskiej – Théâtre des Amandiers w Nanterre. W filmie oglądamy pierwsze kroki bohaterów w aktorskim życiu, jak również ich prywatne perypetie, które być może zdołają przekuć w wielkie sceniczne kreacje. Okaże się, czy film Tedeschi będzie w przyszłości na stałe wymieniany w gronie poniższych produkcji, ale już teraz może pochwalić się udziałem w konkursie głównym na festiwalu w Cannes i siedmioma nominacjami do nagrody Cezara. Zapraszamy do kin.
Przejdźmy do zestawienia.
„Wszystko o Ewie” (1950), reż. Joseph L. Mankiewicz
Margo Channing (nominowana do Oscara Bette Davis) jest uznaną i szanowaną aktorką broadwayową, która zostaje zauroczona wdziękiem młodej fanki, tytułowej Eve (Anne Baxter, także z nominacją za tę rolę). Pozwala dziewczynie przeniknąć do swojej grupy towarzyskiej, skąd już tylko krok do nawiązania odpowiednich znajomości i rozpoczęcia własnej kariery aktorskiej. Film Josepha L. Mankiewicza opowiada o świecie rozrywki jako środowisku, w którym manipulacje i intrygi mogą zaprowadzić na sam szczyt – najczęściej kosztem innych. Zarówno Davis, jak i Baxter wzniosły się tu na wyżyny aktorskie, ale ich pojedynek na gali nagród Akademii zakończył się remisem – zupełnie inaczej niż w przypadku bohaterek, które stworzyły w nagrodzonym sześcioma Oscarami (w tym dla najlepszego filmu) arcydziele Mankiewicza.
„Bulwar Zachodzącego Słońca” (1950), reż. Billy Wilder
Rok 1950 musiał przynieść do Hollywood jeszcze bardziej autotematyczną perspektywę, gdyż w tym samym roku powstały dwa genialne dzieła o zbieżnej tematyce, zdobywając oszałamiającą liczbę nominacji do Oscarów – wspomniane wyżej Wszystko o Ewie miało ich czternaście (ówczesny rekord), równie znakomite dzieło Billy’ego Wildera uzbierało zaś jedenaście wyróżnień. Bulwar Zachodzącego Słońca, tytułem nawiązujący do słynnego bulwaru w Los Angeles, to opowieść o zapomnianej gwieździe kina niemego, Normie Desmond (nominowana do Oscara Gloria Swanson), którą los łączy z aspirującym scenarzystą Joe Gillisem (także nominowany William Holden). W nowej, ekscytującej znajomości Norma dostrzega niepowtarzalną okazję, by wrócić do gry, ale jej marzenia okazują się mrzonkami. Przebrzmiała sława nie daje się ożywić, a Desmond popada w obłęd. Słynne „Panie De Mille, jestem gotowa na moje zbliżenie” to synonim nieumiejętności pogodzenia się z upływem czasu i marginalnym statusem.
„Mulholland Drive” (2001), reż. David Lynch
Jedno z najbardziej uniwersalnie cenionych dokonań Davida Lyncha w jakiś sposób jest połączeniem dwóch wyżej wymienionych arcydzieł. Od Billy’ego Wildera zaczerpnęło inspirację do tytułu – wszak Mulholland Drive to faktyczne miejsce w Santa Monica – podobieństw do filmu Mankiewicza należy zaś upatrywać w centralnym wątku dwóch zafascynowanych sobą bohaterek. Tam jednak, gdzie Wszystko o Ewie buduje nieuniknioną konfrontację, Lynch wybiera drogę karmienia wzajemnej fascynacji Rity (Laura Harring) i Diane (Naomi Watts). Gdzieś w tle tej relacji rozgrywa się nieformalny pojedynek na niwie zawodowej – obie aspirują do bycia aktorkami, ale szybko staje się jasne, że tylko jednej z nich może się udać. Choć Mulholland Drive nie jest filmem skupiającym się na aktorstwie, w całości rozgrywa się w świecie przemysłu filmowego, stawiając tezę, że mroczna tajemnica może zaprowadzić nawet na sam szczyt.
„Artysta” (2011), reż. Michel Hazanavicius
Chyba najbardziej aktorski z filmów na tej liście. Film Hazanaviciusa jest dopiero drugim niemym filmem w historii, który zdobył Oscara w kategorii Najlepszy film – najsłynniejsze nagrody filmowe na świecie wręczane są od 1927 roku, kiedy to nastąpił przełom dźwiękowy. Artysta opowiada o aktorze George’u Valentinie (nagrodzony Oscarem Jean Dujardin; skojarzenia z Rudolfem Valentino jak najbardziej słuszne), który nie potrafi pogodzić się z nastaniem ery kina dźwiękowego i czuje się zagrożony rozpędzającą się karierą Peppy Miller (Bérénice Bejo), z którą zresztą łączy go romantyczna relacja. Artysta to w równej mierze romans, co opowieść o przemyśle filmowym tamtych lat. Z niezwykłym urokiem opowiada o autentycznych problemach tożsamościowych, które doskwierały wielu aktorom stającym przed wyzwaniem korzystania z własnego głosu w kinie dźwiękowym.
„Birdman” (2014), reż. Alejandro González Iñárritu
Historia Riggana Thomsona (Michael Keaton), podstarzałego aktora wcielającego się niegdyś w tytułowego superbohatera, wydaje się klasyczną opowieścią o próbie odkupienia i rehabilitacji. Główny bohater chce zerwać z dawnym wizerunkiem i zaszufladkowaniem i wrócić do aktorskich korzeni, grając w broadwayowskiej sztuce, którą także reżyseruje. Operatorskie sztuczki i skupienie na formie mającej wywołać wrażenie powolnej utraty kontaktu z rzeczywistością sprawiają, że same rozważania o aktorstwie schodzą tu na nieco dalszy plan, ale wątek ratowania kariery zapewne wielu dojrzałym aktorkom i aktorom może wydać się aż nadto znajomy…
„Mapy gwiazd” (2014), reż. David Cronenberg
Hollywood w wydaniu Cronenberga to królestwo traum, wynaturzeń i megalomanii – starzejące się aktorki (Julianne Moore) nie mogą wyjść z cienia zmarłych matek-aktorek, dziecięce gwiazdy (Evan Bird) wpadają w szpony narkotyków i przemocy, a ich wszystkich próbują leczyć telewizyjni terapeuci (John Cusack), sami cierpiący na poważne zaburzenia. David Cronenberg znany jest z tworzenia alternatywnych światów, ale wizja, którą przedstawia w Mapach gwiazd, tylko nieznacznie różni się od rzeczywistości. Tak naprawdę w tym wszystkim chodzi przecież jedynie o to, by zdobyć rolę, a środki, których do tego użyjemy, uświęca sam cel, prawda?
„Pewnego razu… w Hollywood” (2019), reż. Quentin Tarantino
Jeden z najnowszych przykładów filmów o aktorstwie i prawdziwy list miłosny do fabryki snów, wyreżyserowany przez jednego z największych metareżyserów współczesnego kina. Quentin Tarantino znany jest ze swojej szalonej kinofilii, dlatego można było się spodziewać, że prędzej czy później nakręci stuprocentowo autotematyczny film. To jedyny tytuł na tej liście, który nie opowiada o aktorstwie ze statusem gwiazdy – Rick Dalton (Leonardo DiCaprio) to jeden z wielu telewizyjnych wyrobników, który miał swoje pięć minut rozpoznawalności, ale nigdy nie stał się gwiazdorem. I to właśnie wieczny status średniaka wywołuje w nim autodestrukcyjną frustrację – Pewnego razu… w Hollywood opowiada bardziej o aktorstwie jako chlebie powszednim niż uwznioślającej profesji. O trwaniu w przemyśle filmowym i telewizyjnym, gdzie każdy może marzyć i gdzie raz na jakiś czas dzieje się prawdziwa magia.
Dawid Myśliwiec