ADAPTACJA MISTRZA. Wielcy reżyserzy w roli scenarzystów

Dobre chęci – Ingmar Bergman

Ostatnim kinowym filmem Ingmara Bergmana był rozgrywający się na początku XX wieku Fanny i Aleksander – dzieło będące w dużej mierze podróżą twórcy do odległej (i wyimaginowanej) krainy swojego dzieciństwa i źródeł kreatywności. Po 1982 roku legendarny Szwed swoje siły kierował bardziej na działalność teatralną, na polu filmowym regularnie kręcąc dramaty telewizyjne, generalnie niedorastające jednak jakościowo do jego najświetniejszych dokonań. Oprócz tego jednak, że Bergman zapisał się w historii jako wybitny artysta medium reżyserskiego, był też niezwykle płodnym i utalentowanym scenarzystą. W końcowym etapie jego życia na ekrany kin trafiło kilka filmów – najczęściej tworzonych przez stałych współpracowników Bergmana – opartych na jego scenariuszu, w których zmęczony już chyba filmową kreatywnością Bergman przekazywał swoiste post scriptum do swojego dorobku. Jednym z tych filmów były nagrodzone dwiema Złotymi Palmami (za najlepszy film i najlepszą rolę żeńską Pernilli August) Dobre chęci w reżyserii Billego Augusta. Napisana przez Bergmana historia, podobnie jak w Fanny i Aleksander, osadzona jest przed I wojną światową i opowiada inspirowaną dziejami rodziców artysty historię trudnej miłości młodego pastora Henrika i pochodzącej z bogatego domu Anny. Zrealizowany w spokojnym, klasycznym stylu, nawiązującym do późnego dorobku samego Bergmana, film to prawdopodobnie najbardziej udany projekt oparty na scenariuszu mistrza, zachowujący wiele z klimatu jego kina, przede wszystkim jednak stanowiący ciekawą kontynuację autotematycznych wątków jego twórczości. August zachował duży respekt do tekstu mistrza, czyniąc z niego w zasadzie kluczowy element swojego obrazu, i choć można zarzucać filmowi zachowawczość, dzięki bergmanowskiej głębi emocjonalnej i znakomitej roli Pernilli August może być śmiało postawiony obok filmów samego Bergmana.

Prawdziwy romans – Quentin Tarantino

Nikt chyba nie wątpi, że Quentin Tarantino ma szczególny talent do tworzenia filmów kultowych. Choć można się o to spierać, zdaje się, że znaczna część tej nieuchwytnej właściwości jego dzieł, która sprawia, że opowiadane przez niego historie zyskują tak dużą rzeszę fanów, bierze się nie tyle z umiejętnej reżyserii, ile z wyjątkowej siły tworzonych historii. Tezę taką może ilustrować być może mniej dziś pamiętany niż Pulp Fiction czy Kill Bill film z Christianem Slaterem i Patricią Arquette, Prawdziwy romans. Wyreżyserowany przez Tony’ego Scotta obraz zdaje się posiadać wszystkie składniki charakterystycznego stylu twórcy Bękartów wojny – głębokie zakorzenienie w popkulturze amerykańskiej z komiksowymi kryminałami na czele, wyraziste, nieco groteskowe postacie i świetne, cięte dialogi. Pomimo tego, że to nie Tarantino przenosił scenariusz na ekran, ale starszy o pokolenie Tony Scott, Prawdziwy romans posiada też charakterystyczny, kojarzący się z wczesną twórczością Quentina, klimat filmów generacji X, cechujących się gorzką mieszanką bezczelności i nostalgicznego romantyzmu. Choć chwalony przez krytykę film nie okazał się wielkim sukcesem kasowym, szybko doczekał się statusu dzieła legendarnego, m.in. przez zapadające w pamięć role aktorów, którzy stawali się – lub za moment mieli się stać – gwiazdami Hollywood. Poszczególne sceny filmu dziś uznaje się nie tylko za kultowe, ale i klasyczne w historii kina, a o potwierdzonych i domniemanych wpływach Prawdziwego romansu na kolejnych twórców i ich filmy można by napisać osobny tekst. Na pewno nie da się ukryć, że choć niekiedy film ten nie przywodzi na myśl twórczości Tarantino, jest być może jednym z najciekawszych jego obrazów, jak również jednym z najsłynniejszych przypadków dzieła stworzonego przez kogoś innego na podstawie tekstu słynnego mistrza kina.

A.I. Sztuczna inteligencja – Stanley Kubrick

Stanley Kubrick był mistrzem tworzenia spektakularnych i równocześnie głębokich opowieści, a także brawurowego posługiwania się gatunkiem, w tym science fiction. Biorąc pod uwagę stałe, powracające w kolejnych filmach zainteresowanie Kubricka kwestiami człowieczeństwa i jego relacji ze społeczeństwem, nie dziwi, że w latach 90. zaczął on prace nad adaptacją opowiadania Briana Aldissa, opowiadającego o robocie służącym jako substytut dziecka. Autorskość projektu Kubricka podkreślać może fakt, że sam pisarz został przez reżysera zwolniony z pracy nad wstępnym konceptem na skutek różnic artystycznych. Niestety po opóźnieniach produkcji i odroczeniu projektu twórca Odysei kosmicznej nie zdążył już zrealizować filmu przed swoją śmiercią w 1999 roku. Ostatecznie obraz o chłopcu-robocie wyreżyserowany został przez Stevena Spielberga jako A.I. Sztuczna inteligencja. Co prawda Kubrick nie jest podpisany jako współautor scenariusza, jest nim jednak Ian Watson, który zaczął tworzenie tekstu wspólnie z Kubrickiem – i według deklaracji ekipy ostateczna wersja Spielberga jest zasadniczo wierna konceptowi zmarłego mistrza. Dlatego też często uznaje się A.I. za dokończony pośmiertnie przez twórcę Szczęk projekt Stanleya Kubricka. Na pewno psychologiczne rozbudowanie i tragizm historii noszą w sobie znamiona wizji pierwotnego reżysera – nawet jeśli ostatecznie ambiwalencja opowieści została przez Spielberga wygładzona i bardziej dopasowana do hollywoodzkiej średniej, niż można było spodziewać się po autorze Mechanicznej pomarańczy. Można się domyślać, jak mógłby wyglądać ten film wyreżyserowany przez Kubricka i trudno go w pełni wpisać w jego twórczość, jednak na pewno A.I. kontynuuje wątki charakterystyczne dla reżysera i w pewien sposób nawiązuje do jego ogólnych filozoficznych refleksji.