HIGH LIFE. W kosmosie nikt nie usłyszy twojego bełkotu

Claire Denis, autorka m.in. Czekolady, Białej Afryki czy Isabelle i mężczyzn, zabiera nas w kosmos. Zapowiedzi i zwiastun sugerowały mocną, bezkompromisową opowieść o ludziach zamkniętych w skrajnej i beznadziejnej sytuacji z dala od domu, stanowiącej pretekst do uwolnienia ich instynktów. Brzmi to cokolwiek oryginalnie, a nawet zaskakująco, jednak to wcale nie musi dziwić. Nie ma powodu, by wrażliwa francuska reżyserka nie mogła stworzyć intrygującej opowieści opartej na ludzkich charakterach i dramatach w niepokojącej scenerii statku kosmicznego, na którym umieści doborową obsadę z Robertem Pattinsonem i Juliette Binoche na czele. Tak przynajmniej wydawało mi się przed seansem High Life.

Na początku filmu poznajemy jednego z bohaterów (później otrzyma imię Monte), samotnie zajmującego się dryfującym statkiem kosmicznym i malutkim dzieckiem. Tajemnicza misja, której jest uczestnikiem, będzie główną osią fabuły, w której toku dowiemy się, jak niemowlak znalazł się lata świetlne od Ziemi i do czego zmierza statek. Jeśli dobrze odczytałem intencje reżyserki, film miał mieć trójdzielną strukturę chronologiczną, z aktami pierwszym i trzecim przedzielonymi retrospekcją objaśniającą drogę do punktu wyjścia. Nawet jeśli na potrzebę tej recenzji założymy, że nie zwróciłem uwagi na pomieszanie scen w ramach tego porządku i wrzucone ni w pięć, ni w dziesięć sekwencje z Ziemi, trzy części High Life zwyczajnie się nie spinają. Brakuje sensownego powiązania pomiędzy kameralnym portretem ojca i córki a zbiorowym studium patologii grupy w części środkowej. W efekcie film rozpada się na dwie osobne opowieści, które co gorsza nie bronią się jako samodzielne mikronarracje.

To, co powinno stanowić fabularne „mięso”, czyli relacje między bohaterami w ekstremalnych warunkach ekspedycji kosmicznej, jest ledwie dotknięte. Zamiast rozwinięcia tego wątku dostajemy za to mętne sugestie społecznej i moralnej dystopii (której wykwitem ma być obserwowana misja), boleśnie schematyczne rozpisanie charakterów w ramach grupy kosmonautów oraz absurdalną fiksację na seksie i rozmnażaniu. Pozwolę sobie pominąć milczeniem kwestię celu i uzasadnienia całej misji i przyczynę obecności naszych bohaterów w przestrzeni kosmicznej. Zaprzepaszczony zostaje też potencjał postaci urodzonej na statku dziewczyny, zagadkowo „ziemskiej” i zdającej się jedynie fabularnym wypełniaczem, niewnoszącym perspektywy znaturalizowania klaustrofobicznej przestrzeni statku, co byłoby czymś ciekawszym niż dalsze zgłębianie już przejrzystej psychiki głównego bohatera.

Z początku widz jest pewny co do tego, gdzie celuje Claire Denis. High Life wydaje się dość otwarcie wymierzone w rejony ambitnej, klaustrofobicznej psychodramy w kosmosie. Problem w tym, że w najmniejszym stopniu film ten nie wytrzymuje porównania z wyznaczającymi jakość w tym nurcie obrazami. Trzymając się prokreacyjnej poetyki obecnej w filmie, High Life wygląda jak wychowany przez Moon Duncana Jonesa bękart Solaris i 2001: Odysei kosmicznej. Z klasykami Andrieja Tarkowskiego i Stanleya Kubricka łączy Denis ukierunkowanie całości na psychologiczną głębię i pretekstowe potraktowanie przestrzeni kosmicznej jako sterylnego laboratorium dla eksperymentów na ludzkiej naturze. Z tym, że żaden z mistrzów nie pozwoliłby sobie na to, żeby fabuła była objaśniana łopatologicznie zza kadru przez głównego bohatera, ani na wkładanie w usta bohaterów tak groteskowych banałów, jak robi to Denis do spółki ze współscenarzystą, Jeanem-Polem Fargeau. Filozoficzna warstwa High Life jest okrutnie płytka i zamyka się w kilku bełkotliwych komunałach. Pojawiające się w filmie wątki nie są też w satysfakcjonujący sposób rozwinięte, w części nawet pozostają niedokończone lub urwane, co sprawia wrażenie narracyjnego chaosu, ale i ulgi, że oszczędzono nam kilku dodatkowych scen i drętwych linii dialogowych.

Trudno oprzeć się wrażeniu, że zarysowawszy dość ciekawą sytuację startową, Denis niespecjalnie mogła się zdecydować, o czym jej film ma tak konkretnie opowiadać i w efekcie mówi o wszystkim i o niczym. Czarne dziury, przeludnienie, paranoje współczesności i pytanie, w jakim celu badamy kosmos, cyniczne władze, zmagania człowieka z grupą i z osamotnieniem – to wszystko jest w High Life, przy czym każdy z wątków nie został klarownie przedstawiony i domknięty, a wymienione elementy są jedynie sugestiami tego, co mogłoby być. Zresztą potencjał fabularny kończy się krótko po prologu i przez dobrą godzinę (ponad połowę) projekcji film mieli sobie już jasno określone znaczenia, aż do umownego finału, do granic przyzwoitości przewidywalnego, schematycznego i mało znaczącego w wewnętrznej logice narracji. Duet scenarzystów nie pozwala też na domysły i frapujące niejednoznaczności, wprost wykładając sensy i zawężając mocno pole do interpretacji. Przez cały seans nie dzieje się też praktycznie nic, co w jakiś sposób sproblematyzowałoby charaktery bohaterów filmu, zmieniło dynamikę ich relacji czy w ogóle posunęło ich portrety naprzód względem z góry nadanych, schematycznych ról. Owszem, pojawiają się w High Life momenty przyspieszenia, generujące pewne zmiany, jednak ze względu na brak jakiegokolwiek rozwoju postaci wydają się one arbitralnie wymuszone przez scenariusz, nie wynikają z rozwoju sytuacji i są po prostu sztuczne oraz mało absorbujące.

Sytuacji nie ratują też aktorzy wcielający się w główne role, czyli Juliette Binoche i Robert Pattinson. Niezmiernie przykro było mi patrzeć na groteskowo szarżującą Binoche, wcielającą się w skrajnie przerysowaną lekarkę Dibs, deklamującą wulgarne teksty i udającą demoniczną heterę. Co prawda trudno byłoby zapewne wycisnąć z tak karykaturalnej postaci szczególnie dużo, jednak utalentowana francuska aktorka tym razem zdaje się iść na łatwiznę, nie dodając do postaci żadnych ewentualnie możliwych półcieni i niuansów. Jej wątek jest tak absurdalny, że mógłby posłużyć za koronny argument w interpretacji High Life jako ambitnego pastiszu. Problem w tym, że taki wydźwięk nie wydaje się umocowany jakkolwiek w pozostałych elementach filmu, niezdradzających oznak ironii względem opowiadanej historii. Takiego potknięcia nie zalicza Pattinson, ale jego występu też nie zaliczyłbym do udanych. Amerykański aktor, od kilku lat budujący konsekwentnie ciekawą filmografię z intrygującymi rolami (m.in. Dzieciństwo wodza, Good Time), tym razem wypada raczej blado. Nie jest to co prawda blamaż, a uczciwie trzeba przyznać, że scenariusz nie dawał mu specjalnego pola do popisu, jednak co najbardziej niepokojące, poszukujący dotąd Pattinson wydaje się w High Life zasklepiać w wypracowanych dotąd manieryzmach i ulokowaniu środka ciężkości swojego warsztatu w surowej fizyczności.

Na tym tle pozytywnie wyróżniają się jednie małe role demonicznie chudej i świdrującej spojrzeniem Agaty Buzek oraz aroganckiej i gwałtownej Mii Goth, które tworzą zapadające w pamięć i wiarygodne postaci. Ta dwójka wskazuje, gdzie leżał potencjał filmu Denis – w wyrazistych, niejednoznacznych i pełnokrwistych osobowościach wrzuconych w nieprzyjazną sytuację. Niestety Buzek i Goth gubią się na drugim planie, będąc tłem dla nieciekawych głównych bohaterów. Atutami filmu są też eleganckie kadry Yoricka Le Saux (Basen, Tylko kochankowie przeżyją) i świetna ścieżka dźwiękowa Stuarta A. Staplesa. To jednak w zasadzie wszystko, jeśli chodzi o pozytywy, i za mało, by przykryć rozczarowanie takim, a nie innym potraktowaniem tematu, i treściową pustkę High Life.

Najnowsze dzieło Denis (po raz pierwszy piszącej scenariusz po angielsku – czy to przyczyna zaskakująco mdłych kwestii wypowiadanych przez postacie?) jest irytujące, nudne i męczące. Klimat, który wytwarza intrygujące otwarcie, działa paradoksalnie na niekorzyść całości – przez niego wzmaga się poczucie rozczarowania, gdy szybko uleci i pozostawi nas z bezdusznymi, grubo i niechlujnie nakreślonymi kalkami. Warstwa wizualna nie pozwala na poddanie się wizyjności, a śledzenie rozwoju fabuły nie przynosi specjalnej korzyści ani przyjemności. Pozbawiona nerwu narracja dryfuje niczym pokazywany statek i nie zmierza w żadnym konkretnym kierunku, a toporne próby dodania całości jakiejś głębi raczej śmieszą, niż ciekawią. High Life mógł być współczesną polemiką z mistrzami, frapującą epopeją science fiction lub przynajmniej rzetelnym dramatem przygodowym. Nie jest jednak żadnym z nich. Denis miała dolecieć do Jowisza i dalej, a tymczasem nie udało jej się doskoczyć nawet do księżyca.