STRAJK, BUNT i ZAMIESZKI, czyli kino podszyte REWOLUCJĄ

Ludzie to wyjątkowy gatunek – potrafią pokłócić się ze sobą dosłownie o wszystko. Ideały, które przyświecają jednym, dla innych bywają pozbawionymi znaczenia frazesami, a wspólne dobro i przyszłość społeczeństwa zdają się dzielić na dwa skrajne obozy największych piewców wspólnego dobra i lepszej przyszłości społeczeństwa. Bunty, protesty, przemarsze, zamieszki i inne formy manifestacji obywatelskich są wpisane w historię świata od samego początku. Kino chętnie korzysta z toposu bohatera buntownika. Poniżej zaprezentowano kilka filmów opartych na wątkach buntu i rewolucji, w których ważnym elementem są sceny miejskich zamieszek. Niezupełnie w oderwaniu od aktualnej sytuacji (mowa rzecz jasna o białostockim marszu równości) poniższa lista stanowi przekrój najważniejszych zrywów XX wieku ujętych w filmowe kadry, z pesymistycznym akcentem fantastyki naukowej, która być może bliższa jest nauce niż fantastyce.

Pancernik Potiomkin – walka o przetrwanie

Śmiało można zaryzykować stwierdzenie, że współczesne kino mogłoby wyglądać zupełnie inaczej, gdyby nie niemy radziecki klasyk w reżyserii Siergieja Eisensteina. Akcja tego dramatu nawiązuje do wydarzeń z 1905 roku, które miały miejsce w Imperium Rosyjskim. Długie lata samodzierżawia i carskiego absolutyzmu oraz przedłużająca się wojna z Japonią, a także problemy gospodarcze odbijały się mocno na uciśnionym społeczeństwie. Bezrobocie, ucisk i korupcjogenna władza syndykatów sprawiły, że wśród ludu zaczęła dominować postawa rewolucyjna. Jednym z punktów zapalnych wydarzeń, które w szerszej perspektywie doprowadziły do wielkiej rewolucji, był bunt załogi pancernika Potiomkina – uwieczniony i udramatyzowany przez Eisensteina w nowatorskim dziele zrealizowanym w 1925 roku. Akcja filmu bezpośrednio dotyczy wydarzeń rozgrywających się na okręcie. Załoga miała dość nieodpowiedniego traktowania przez oficerów, a oficjalnym powodem buntu była odmowa zjedzenia barszczu ugotowanego na nieświeżym mięsie. Statek został przejęty przez załogę i dopłynął do odeskiego portu, skąd rewolucjoniści udali się do miasta, by wspierać strajk. Najsłynniejszą sceną filmu Eisensteina jest masakra na odeskich schodach, gdzie carscy żołnierze rozstrzelali dziesiątki cywilów. Powiedzieć, że Pancernik… jest filmem o rewolucji, to skłamać – Pancernik… BYŁ rewolucją. Rewolucją w podejściu do filmowego montażu, a także wyrazem przekonań reżysera, który uważał kino za nierozerwalnie z nim związany element życia społecznego i politycznego.

Bitwa o Algier – walka o niepodległość

Prototyp nowoczesnego wojennego filmu akcji, Bitwa o Algier, oferuje interesujący rys historyczny oraz genialną realizację. Podstawą filmowej historii jest – jakżeby inaczej – rewolucyjny zryw Algierczyków, dążących do uzyskania niepodległości utraconej na rzecz Francji. Reżyser Gillo Pontecorvo, zgodnie z tradycją najlepszych obrazów włoskiego neorealizmu, zdjęcia zrealizował w rzeczywistych lokacjach i z udziałem naturszczyków, co nadało filmowi niemal dokumentalny charakter. Akcja obejmuje regularną bitwę odbywającą się na ulicach miasta między francuskimi żołnierzami a algierskimi rewolucjonistami; w owej bitwie każda ze stron ucieka się do nieludzkich posunięć. Scenariusz oparto na wspomnieniach Yacefa Saadiego, który także wystąpił w filmie jako swoje alter ego. Włosko-algierska produkcja jest chwalona za obiektywne spojrzenie na konflikt, a ścieżka muzyczna w aranżacji Ennia Morricone jest jedną z najbardziej charakterystycznych w dorobku tego twórcy. Premiery we Francji obraz doczekał się dopiero pięć lat po jego powstaniu ze względu na ciągle silne napięcia na linii Algier – Francja. Christopher Nolan uznaje Bitwę o Algier za jeden z najbardziej inspirujących filmów, a Quentin Tarantino wykorzystał fragment muzyki z tej produkcji w swoich Bękartach wojny. Pomimo ponad pięćdziesięciu lat na karku Bitwa… oddziałuje na widzów tak samo mocno jak w dniu premiery.

Nieznośna lekkość bytu – walka o wolność

Czeski duch wolności, wyzwolenia i swobody przez długie lata tłamsiła poststalinowska rzeczywistość. Symboliczne, wydawałoby się, nazwisko Antonína Novotnego przyczyniło się do wprowadzenia nowego ładu, na który czekał naród. Dopiero jednak Aleksander Dubczek – socjalista z ludzką twarzą – dał ludziom to, czego chcieli. W Czechosłowacji zniesiono cenzurę, umożliwiono zakładanie niezależnych organizacji, rozpoczęto proces oddzielania Kościoła od państwa, wprowadzono zaczątki demokracji. Wydarzenia te, mające miejsce w 1968 roku, określane są jako Praska Wiosna. Na tle tej historii rozgrywa się intymna opowieść o doktorze Tomaszu i kobietach jego życia – Teresie, obiekcie jego miłości, i Sabinie, namiętnej kochance. Początkowo apolityczny i szczęśliwy Tomasz coraz bardziej angażuje się w związek z Teresą, jednocześnie nie będąc w stanie zrezygnować z seksu z innymi kobietami. Po napisaniu antykomunistycznego tekstu do gazety Tomasz zostaje zdegradowany jako lekarz, a całe jego życie zaczyna się walić. Bohaterowie filmu Philipa Kaufmana, opartego na słynnej powieści Milana Kundery, szukają szczęścia i spełnienia i znajdują je w swobodzie i wolności. Polityczna i społeczna odwilż, jaką przyniosła Praska Wiosna, spotkała się z dezaprobatą władz komunistycznych. Do Czechosłowacji wjechały wojska Układu Warszawskiego, a reżim powrócił do kraju ze zdwojoną siłą.