PERFECT BLUE. 20 lat od premiery niezwykłego anime

Napomknięcie o rzeczywistości wirtualnej i wyobrażonej doprowadziło nas jednak do najważniejszego tematu Perfect Blue. Jest nim refleksja nad naturą ludzkiej tożsamości i rzeczywistości. Przez cały niemal film przewija się motyw realne-nierealne.

Kon zwielokrotnia postać Mimy, zwielokrotnia rzeczywistość przez wtrącanie w realistyczny tok opowieści halucynacji bohaterki, scen z filmu, w którym występuje Mima, z upodobaniem stosuje zabieg “zamkniętego koła” – Mima wciąż budzi się w swoim pokoju; wreszcie eksponuje lustra i inne odbijające światło powierzchnie pogłębiające wrażenie rozcieńczenia natury świata. Wszystkie te zabiegi są konsekwentnie wygrywane w filmie. Po co? Wydaje się, że po to, by ukazać efemeryczność świata, jego ulotność, kruchość i niestałość. Oczywiście w takim świecie ludzie również są istotami nietrwałymi, niemal przezroczystymi. Warto zwrócić uwagę, że znikomość świata przedstawionego realizuje się co najmniej na dwóch poziomach. Na poziomie społecznym wyraża się w opowieści o względności roli współczesnego idola, na poziomie filozoficznym (egzystencjalnym) przez nawiązanie do buddyzmu. Ten religijno-filozoficzny system Dalekiego Wschodu opiera się na założeniu, że zjawiska, osoby i rzeczy ulegają nieustannym zamianom, że nic nie jest trwałe. Trochę tak jak w śnie, gdzie jasne granice, czytelna narracja nie istnieją. Od tego rodzaju założeń już tylko krok do uznania pustki (siunjaty) (przypis 6) za jeden z najważniejszych filarów buddyzmu i za najistotniejszą cechę natury świata.

Co ciekawe, poglądy na temat nietrwałości, a wręcz nieistnienia ludzkiego “ja” pojawiają się także w naukach Zachodu. Tacy uczeni jak Francisco Varela, Benjamin Libert czy Michael Gazzaniga uważają, że spójna świadomość człowieka przesądzająca o istnieniu jego tożsamości jest iluzją. Tak naprawdę poczucie bycia osobą jest jedynie sumą zmysłowych wrażeń i wspomnień przechowywanych w pamięci. To, że czujemy jedność jest wynikiem zaprogramowania w drodze ewolucji naszego mózgu. Czy tak jest istotnie, pewnie jeszcze długo pozostanie tajemnicą. A czy błękit jest kolorem pustki? Jak najbardziej! (przypis 7)

Niezwykłość obrazu Kona wyraża się w tym, że tego rodzaju refleksje pojawiają się w filmie, jakby nie było, rozrywkowym. Wartość Perfect Blue potwierdza także aktorski remake, a właściwie ponowna, tym razem wierna, adaptacja powieści Takeuchiego dokonana przez Toshiki Sato w 2002 r. Film okazał się utworem znacznie mniej frapującym i pozostającym w głębokim cieniu wersji Satoshi Kona (przypis 8).

 

Przypisy:

1. Stalker to osoba uprawiająca stalking (z ang. skradać się, pozór), czyli świadome i złośliwe nękanie obiektu swoich uczuć, nie przyjmując do wiadomości odmowy utrzymywania kontaktów przez drugą stronę. Stalker ma wrażenie, że odbiera sygnały ukryte i kierowane tylko do niego, nawet jeśli obiekt uczuć jest ich nieświadomy. Stalking ma charakter przemocy psychicznej.

2. Przykłady stalker movies, w których prześladowcą jest fan to: Zagraj dla mnie Misty (1971) Clinta Eastwooda, Król komedii (1983) Martina Scorssese, Misery (1990) Roba Reinera, Fan (1996) Tony’ego Scotta oraz Siostra Betty (2000) Neila Labute.

3. Pięknie bohatera uciekającego w rzeczywistość wirtualnej piosenkarki pokazał Shunji Iwaii w Wszystko o Lilly Chou Chou (2001).

4. W 1989 r. Tsutomu Miyazaki porwał, zamordował a następnie poćwiartował cztery uczennice. Jego pokój, łącznie z oknami, był dosłownie wytapetowany pornograficznymi mangami, a stosy kaset z anime dla dorosłych wspinały się aż po sam sufit. Był krańcowym przykładem “otaku” i przez pewien czas “otaku” kojarzeni byli z osobą Miyazakiego i jego zbrodniami. Na szczęście okazał się odosobnionym przypadkiem.

5. J. Bator, Dzień świra po japońsku, Wysokie obcasy, 16 maja 2006.

6. Siunjata to “pustka” lub “pustość” – w sanskrycie siunjata, to forma słowa siunja – “pozbawiony”, co w dokładnym tłumaczeniu oznacza “pozbawioność”. Pustka oznacza brak “samoistnego istnienia”, co znaczy, że nie istnieje nic samoistnie, bez związku z innymi rzeczami, wszystko jest powiązane ze wszystkim (zarówno w przestrzeni, jak i w czasie), nic nie pozostaje oddzielone od otoczenia. Innymi słowy – mówiąc “pustość” mamy na myśli nietrwałą i zmienną naturę wszystkich zjawisk w świecie. Tym samym nie istnieje żadne trwałe i niezmienne “ja”. W Sutrze Serca Doskonałej Mądrości czytamy: – “.. forma jest pustką/ pustka jest formą/ pustka nie różni się od formy/forma nie różni się od pustki/ cokolwiek jest formą, jest pustką/ cokolwiek jest pustką, jest formą/ to samo dotyczy uczuć, postrzegania, formacji myślowych ( impulsów) i świadomości/” (źródła: Z. Zagajewski, Praktyczny przewodnik po buddyzmie w pytaniach i odpowiedziach, Kraków, 2005, s.51. [wikipedia]).

7. W. Kopaliński, Słownik symboli, Warszawa 1990, s.27.

8. Darren Aronofsky, twórca niezapomnianego Requiem dla snu zakupił za 59 tys. dolarów prawa do amerykańskiego remake’u Perfect Blue.

Tekst z archiwum film.org.pl (11.04.2008)