MROCZNE filmy świąteczne
Święta to czas radości – z reguły, według tzw. kulturowego wzorca. Świat filmu wykorzystuje ten model rozrywki, od dziesiątek lat zarabiając na nim miliony. Coraz częściej jednak w świąteczną radość wkrada się mrok – przemoc, seks, żarty z brodą, abstrakcja, społeczny dramat… A to wszystko po to, żeby widzowie w okresie świątecznym, spoglądając na ekran z perspektywy wygodnego fotela, zastawionego stołu, pachnącej goździkami i miodem herbatki oraz wymyślnie przyozdobionej choinki, przednio się bawili, kiedy są pewni, że ktoś w te święta będzie cierpiał zupełnie fikcyjnie i nie będą to oni. Jakże to skuteczny wentyl bezpieczeństwa dla publiczności! Święta służą więc za dobre tło do zaprezentowania przeciwieństw, kontrastów w świecie przedstawionym. A na tle świątecznym nieraz zwykła po życiowemu dramatyczna historia wygląda bardziej atrakcyjnie emocjonalnie.
„Fanny i Aleksander”, 1982, reż. Ingmar Bergman
Połączenie Ingmara Bergmana z klimatem świątecznym może wydawać się osobliwe, sprzeczne, bo Bergman stronił od tego typu cukierkowości. W Fanny i Aleksander reżyser jednak wykorzystał ten świąteczny czas, w którym na świecie panuje dobro, do jeszcze większego, boleśniejszego, nieludzkiego wręcz zaakcentowania zła, tego wewnętrznego, rodzinnego. Je nieraz najtrudniej odkryć, zdefiniować, rozliczyć, a nawet udowodnić. Tym boleśniejszy jest temat znęcania się w święta, bo ofiarami są dzieci, które przecież tak na te święta zawsze czekają, uznając je za coś w rodzaju tarczy chroniącej je przed każdym złem. Rzeczywistość jest jednak inna, co Bergman mistrzowsko ukazał.
„Miasteczko Halloween”, 1993, reż. Henry Selick
Jest więc sobie pewien Dyniowy Król, który znudził się obchodzeniem świąt Halloween w swoim świecie. Wpada więc na genialny pomysł, że z naszego świata porwie Mikołaja i urządzi z jego udziałem nowe święta, lecz w tej bardziej upiornej rzeczywistości. Sam pomysł zdaje się karkołomny, ale nie jest tak mroczny, jak estetyka opowieści, która jednoczy w sobie Halloween i Boże Narodzenie. Postaci nawiązują do rozkładu i śmierci. Nastrój świąteczny jest przetworzony przez Tanatosa, jak w filmach reżyserowanych przez Tima Burtona.
„Oczy szeroko zamknięte”, 1999, reż. Stanley Kubrick
Świąteczna sceneria do zdrady, przedstawienia rozpadu oraz poszukiwania zaspokojenia. Niektórzy powiedzą, że dwadzieścia lat temu, w dniu premiery Oczu szeroko zamkniętych, świat był inny, dla niektórych bardziej odważny, dla innych wstrzemięźliwy. Dzisiaj, ze szklanką piwa w ręku, widzę go jednak tak samo. Zmienił jedynie nieco formę, którą postrzegamy, lecz sam w swojej naturze pozostał jednakowo podstępny i skłonny do dawania nam, podglądaczom, wszystkiego tego, czego potrzebujemy, bylebyśmy trzymali się na pewną bezpieczną odległość, bo umowa społeczna, bo konwenans, bo obowiązek. Jeśli podejdziemy za blisko, to to, co do tej pory było jedynie marzeniem, projekcją wyświetlaną za grubą, pancerną szybą, dotknie nas z taką siłą, że zamieni nasze jestestwa w kupki prochu albo je radykalnie uwolni. W świąteczny czas wszystko jest jednak możliwe, a Kubrick doskonale o tym wiedział, fundując widzom jakże sprzeczny świat przedstawiony. Kubrickowska rzeczywistość Oczu szeroko zamkniętych, z początku niemal fantastyczna, metaforyczna, czasem wręcz dowcipna, podniecająca i oniryczna, staje się w końcu smutnym tańcem śmierci, przed którym strach można opanować jedynie… realizacją chęci zrobienia czegoś BARDZO WAŻNEGO.
„Dzika noc”, 2022, reż. Tommy Wirkola
Szczerze sądziłem, że Mikołaj będzie lepiej się bił, a on okazał się nad wyraz ludzki. Taki był jednak plan. To nie jest przecież jakiś Hulk Hogan albo Rambo, który będzie masowo likwidował przeciwników. To David Harbour jako prawdziwy Święty Mikołaj, który pojawia się w niewygodnym miejscu i zaczyna udawać Johna Wicka. Takiego pomysłu jeszcze nie było, ale wyszedł całkiem sprawnie.
„Zły Mikołaj”, 2003, reż. Terry Zwigoff
Mroczna, świąteczna komedia, która sprawdziła się lepiej niż inne, zwłaszcza te niewinne. Nawet doczekała się kontynuacji, więc aż tak nie była kontrowersyjna. W istocie momentami nieco udawała tę prawdziwą mroczność, którą możemy obejrzeć w całej okazałości np. w Czarnych świętach. Rola Billy’ego Boba Thorntona jako pijanego wykolejeńca jest jedną z lepszych w jego karierze.
„Krampus: Duch świąt”, 2015, reż. Michael Dougherty
Jedyny w swoim rodzaju film świąteczny. Złem nie jest tu człowiek, morderca, jakaś tragedia od nas niezależna, ale namacalna, realna. Złem jest tu morderczy duch, który w święta przychodzi ukarać wszystkich, którzy byli niegrzeczni. Chodzi zwłaszcza, a może tylko, o dorosłych, bo Krampus żywi się ich złem, błędami, występkami. Ale mrok tego filmu nie jest zupełny. Reżyser bawi się z widzami, sugerując, że Krampus może być jednak chociaż trochę śmieszny, przynajmniej dla tych, którzy są grzeczni.
„Czarne święta”, 1974, reż. Bob Clark
W czasach jego premiery jeden z pierwszych filmów slasherowych w historii kina — ukazał się tego samego dnia co Teksańska masakra piłą mechaniczną w 1974 roku — Black Christmas wykorzystuje znajome otoczenie akademika w okresie Bożego Narodzenia jako tło rozlewu krwi. Przedstawia grupę dziewczyn ze stowarzyszenia studenckiego terroryzowanych przez tajemniczego mordercę, którego tożsamość nigdy nie zostaje ujawniona. Pomimo krytyki za nadmierną przemoc po premierze Black Christmas stał się od tego czasu szanowanym klasykiem kultowym. Z pewnością każdy student uniwersytetu zastanowiłby się dwa razy, zanim zostałby na kampusie na Boże Narodzenie.
„Cicha noc, śmierci noc”, 1984, reż. Charles E. Sellier Jr.
W latach 80. widzowie jeszcze nie byli przyzwyczajeni do robienia takich rzeczy z koncepcją Świętego Mikołaja. Po premierze w 1984 roku produkcja wzbudziła tak duże kontrowersje, że została wycofana z kin już po tygodniu. Mocno to zaważyło na zyskach i późniejszej popularności tytułu. Bohaterem Cichej nocy jest nastolatek z problemami z zespołem stresu pourazowego. Na jego oczach zamordowano mu rodziców, i to w Wigilię. Jego los nie układa się potem dobrze. Trafia do katolickiego sierocińca, w którym stosuje się przemoc. Billy wybucha i postanawia się zemścić na świecie, który go tak potraktował. Wyrusza więc na krwawą wyprawę, przebrany za wesołego Mikołaja.
„To wspaniałe życie”, 1946, reż. Frank Capra
Jeden z najsmutniejszych filmów w tym zestawieniu, ale nie na sposób makabryczny, horrorowy. Mrok w tej produkcji jest wyjątkowo prawdziwy. Jest świątecznym mrokiem społecznym, realnością, którą podczas świąt chcemy odegnać, jakby była złym snem. Główny bohater jednak w pewnym momencie swojego życia staje się ofiarą systemu. Traci pieniądze, a w jego sytuacji żadna instytucja nie może i nie chce mu pomóc. Pomaga mu dopiero cud…
„Zimne dranie”, 2005, reż. Harold Ramis
W tym przypadku sceneria świąteczna posłużyła do zaprezentowania czegoś w rodzaju studium zbrodni. Zaczęła się ona od kradzieży, pozornie niewinnej, bo okradziony został mafioso. Można więc sądzić, że pieniądze, które były na jego koncie, mu się w ogóle nie należały. To jednak złuda. I w śnieżnej, świątecznej scenerii mroczne wnioski można wyciągnąć na temat ludzkiej natury, nawet jeśli są one zaprezentowane widzom w sposób lekki, wręcz komediowy. Znakomita obsada, rytm produkcji i nieodżałowany Harold Ramis na reżyserskim krześle…
Odys Korczyński