Kino europejskie: ANDRIEJ TARKOWSKI

Reżyser (także teatralny), scenarzysta, aktor. Uprawiał w ZSRR kino jawnie autobiograficzne i antytotalitarne w czasach, gdy marksizm eksponował masowość. Chciał być reżyserem – autorem, nie wyrobnikiem. Odżegnywał się od artystycznej bigoterii – życie i twórczość miały się wzajemnie przenikać. Dbał o to, by ścieżka jego życia była zgodna z wartościami prezentowanymi w filmie. W krótkim czasie zyskał więc w ZSRR niezaszczytne miano reżysera wyklętego.

W swoim kraju bywał bezradny wobec cenzury, bywał bezrobotny – za granicą okrzykiwano go największym objawieniem, rozpowszechniano jego filmy na nielegalnych projekcjach i zachwycano się jego nowatorskimi zabiegami w narracji filmowej. Upatrywano w nim nawet radzieckiego twórcy nowofalowego… tyle że w kraju gazety konsekwentnie ignorowały kolejne doniesienia o licznych prestiżowych nagrodach zagranicznych, które zdobywał. Absolutnie wierzył w swoją artystyczną misję, która pod koniec życia graniczyła już niemal z szaleństwem. Przeżywał swój własny artystyczny dramat. Czuł się medium, wyrazicielem idei, które rodzi naród, doświadczał jednak tego, że “artysta to prorok, którego się lekceważy i którego się nie słucha”. Jego intymną twórczość często charakteryzowano jako kino metafizyczne, poetyckie, religijne.

Urodził się 4 kwietnia 1932r. we wsi Zawrażije nad Wołgą (aktualnie obszar Białorusi). Rodzina Tarkowskich pochodziła prawdopodobnie z Polski. Dzieciństwo spędził we wsi Ignatiewo. Tarkowski często przyznawał, iż dzieciństwo upływające na wsi, w bezpośrednim kontakcie z naturą, zaważyło decydująco na jego duchowej kondycji. W 1936 r. ojciec Andrieja, znany poeta Arsenij Tarkowski, porzuca rodzinę.

Okres wybuchu wojny oraz ewakuacji Tarkowski spędza we wsi Juriewo, gdzie uczęszcza do szkoły. W 1944 roku Tarkowski wyjeżdża z matką i małą siostrą do Moskwy, tam kontynuuje naukę w szkole powszechnej. Z tego okresu pochodzi także jego przyjaźń z późniejszym poetą, Andriejem Woźniesieńskim. Wkrótce Tarkowski uczęszcza także równolegle do szkoły muzycznej i plastycznej. W 1946 r. daje o sobie znać choroba; młody Andriej spędza długi czas w szpitalu lecząc gruźlicę.

W 1951 r. Tarkowski rozpoczyna studiowanie języków arabskich w Instytucie Orientalistycznym, ale porzuca je i udaje się na geologiczną ekspedycję badawczą na Syberię. Pracuje dla Kirgizkiego Instytutu Złota jako pobieracz próbek. W 1956 r. zostaje przyjęty na studia reżyserskie na VGIK-u (Wszechzwiązkowy Państwowy Instytut Kinematograficzny) w Moskwie. Tutaj poznaje Siergieja Paradżanowa i studiuje pod okiem Michaiła Romma. Z powodzeniem realizuje pierwszą indywidualną etiudę Koncentrat, która była echem wyprawy na Syberię. W tym okresie powstaje także krótkometrażówka Dzisiaj przepustki nie będzie oraz dyplomowy film Mały marzyciel, który zdobywa pierwszą nagrodę na konkursie filmów studenckich w Nowym Jorku. Film ten jest już zalążkiem wszystkich późniejszych elementów twórczości Tarkowskiego. Wyraźnie zaznacza się tu obecność natury, pojawia się wątek poznawania tajemnicy ludzkiego istnienia oraz kwestia inicjacji w nowy, nieznany świat. Fabuła zawiera także wątki autobiograficzne.

Na okres 1960-63 przypada pierwsze małżeństwo reżysera. Właściwie przez przypadek powstaje w 1961 r. jego pierwszy pełnometrażowy film pt. Dziecko wojny. Tarkowski zastępuje poprzedniego reżysera i wymusza na autorze opowiadania możliwość wprowadzenia do filmu sekwencji snów i wspomnień głównego bohatera. Zaczynają się jego eksperymenty z narracją filmową. Reżyser w tym okresie współpracuje także z Andriejem Konczałowskim przy scenariuszu do Pierwszego nauczyciela, gra epizod w filmie Chucyjewa Mam dwadzieścia lat, pisze słuchowisko według opowiadania Faulknera, rozpoczyna także zdjęcia do swojego nowego filmu Andriej Rublow.