KINO EUROPEJSKIE: Pier Paolo Pasolini

“Przed człowiekiem stoją tylko dwie możliwości: albo wyrazi samego siebie i umrze, albo pozostanie nieśmiertelnym,
ale niemym…”

Poeta, dramaturg, filozof, dziennikarz, aktor, scenarzysta i kompozytor. Budził podziw i zachwyt wśród swoich wyznawców (bo miał takowych), szokował i bulwersował świat filmowy, wywoływał niezliczone skandale i wciąż robił sobie wrogów. Był prawdziwym enfant terrible włoskiej kinematografii lat sześćdziesiątych minionego wieku, a jego śmierć była równie niezwykła i skandalizująca jak życie.

Urodził się w 1922 roku w Bolonii, ale dzieciństwo spędził na północno – wschodnim krańcu Włoch w alpejskiej miejscowości Friuli, która – podobnie jak Rimini dla Felliniego – stała się dla niego symbolem Arkadii. Płynnie posługiwał się dialektem fruliańskim i w tym narzeczu publikował swoje pierwsze wiersze, zresztą tworząc tym samym precedens. Uwielbiał swoją matkę wręcz fanatycznie, nienawidził natomiast ojca. Mając siedemnaście lat wyjechał do Bolonii studiować literaturę. Podczas wojny przeżył głęboki wstrząs: jego brat Guido zaciągnął się do komunistycznej partyzantki i zginął za sprawą innego ugrupowania, również komunistycznego. Później, gdy Pasolini stał się zaprzysięgłym aktywistą tej ideologii, wielokrotnie zarzucano mu, że opowiada się po stronie odpowiedzialnej za śmierć jego brata. Po wojnie i skończeniu studiów Pasolini zatrudnił się jako nauczyciel włoskiej literatury w Cesarei i wstąpił do Partii, jednak nie był tam specjalnie lubiany, oskarżano go nawet o ukryty pociąg do kultury burżuazyjnej. W 1949 roku stanął przed sądem pod zarzutem uwiedzenia jednego z uczniów. Chociaż udało mu się uniknąć kary, to jednak stracił pracę i usunięto go z Partii. Takich procesów miał w ciągu życia jeszcze wiele. Wyklęty w Cesarei wyjechał wraz z matką do Rzymu. Przez kilka lat zmagali się z biedą, upokorzeniem i twardą rzeczywistością slumsów, jednak Pasolini wrósł w świat intelektualistów i artystów dosyć szybko.

Kiedy nakręcił swój pierwszy film, Włóczykija (1961) był już dobrze znany w środowisku. Od późnych latach pięćdziesiątych bowiem cieszył się opinią wybitnego pisarza, malarza i publicysty. Pozostał zaprzysięgłym komunistą. Pisał także scenariusze filmowe, współpracował przy Nocach Cabirii Felliniego. Włóczykij to ekranizacja jego własnej książki – “Una vita violenta” (“Brutalne życie”). Realizacja projektu RoGoPaG – kompilacji nowel filmowych, których autorami byli prócz Pasoliniego także Jean Luc Godard, Ugo Gregoretti i Roberto Rossellini, wywołała skandal. Nowela Pasoliniego La Ricotta zakończyła się dla niego wyrokiem czterech lat więzienia za bluźnierstwo, której to kary w końcu nie odsiedział. Wrogie reżyserowi środowisko kościelne ułagodziła nieco Ewangelia według Mateusza, która, mimo skrajnego realizmu, zyskała aprobatę Watykanu, oraz Ptaki i ptaszyska – opowieść o świętym Franciszku. Sięgał również do antyku: w Królu Edypie i następnie w Medei, a także do klasycznych tekstów o tematyce erotycznej: Dekameronu i Księgi tysiąca i jednej nocy.

Najpełniejszym wyrazem jego poglądów na politykę i społeczeństwo jest Teoremat, mocno przesiąknięty ideologią marksistowską. Absolutny skandal natomiast wywołała ekranizacja książki markiza de Sade – Salo, czyli 120 dni Sodomy. Film, pełen bardzo brutalnych i naturalistycznych scen, stawia tezę, że człowiek ze swojej natury jest amoralny, i kiedy nie krępują go ograniczenia narzucone przez społeczeństwo, konwenans i religię nie cofnie się przed niczym, by zaspokoić swoje pragnienia. Pasolini dodał do tej wizji groteskowy portret społeczeństwa włoskiego i złośliwy komentarz do rzeczywistości politycznej. Wejścia filmu na ekrany już nie doczekał. W noc Wszystkich Świętych 1975 roku został znaleziony martwy na plaży w Ostii – ze zmasakrowaną twarzą, złamanym nosem, brutalnie pobity, z uciętymi palcami. Niedługo później schwytano siedemnastoletniego Giovanniego Pelosi, gdy jechał w samochodzie należącym do Pasoliniego. Pelosi przyznał, że towarzyszył Pasoliniemu w wycieczce na plażę i stracił panowanie nad sobą, gdy reżyser zaczął mu czynić niedwuznaczne awanse. Najpierw pobił go metalową pałką, a następnie przejechał samochodem. Chociaż Pelosi został osądzony i skazany, wiele punktów w tej sprawie było niejasnych, a niektóre dowody wskazywały na udział osób trzecich, chociaż nigdy ich nie schwytano. Przyjaciele Pasoliniego, w tym Bernardo Bertolucci, do dzisiaj są przekonani, że była to zbrodnia polityczna zlecona przez rządzącą wówczas Włochami Chrześcijańską Demokrację.