KINO EUROPEJSKIE: Luis Bunuel

Po etapie meksykańskim następuje twórczość koprodukcyjna: francusko – włosko – meksykańska. W 1961 r. powstaje hiszpańsko – meksykańska Viridiana, która stanowi zasadniczą cezurę w dorobku filmowym reżysera. Dzięki temu filmowi Bunuel dołącza do jet-setowej grupy światowego kina.

Zaczyna się szereg prestiżowych nagród i… dalszych kłopotów. Gorączkowe pertraktacje z rządem w sprawie powrotu reżysera do kraju jeszcze przed nakręceniem filmu zakończyły się głośnym skandalem. Cenzura nie zaakceptowała wersji reżyserskiej zakończenia filmu wobec czego Bunuel, znany kpiarz, zmienił finał na finezyjniejszy, za to bardziej obrazoburczy. Film, który powstał w konsekwencji zabiegów całego hiszpańskiego przemysłu filmowego, zaskoczył wszystkich. Film Bunuela został w Hiszpanii zakazany; jednocześnie wysłano na przedwczesną emeryturę generalnego dyrektora hiszpańskiej kinematografii. Generał Franco nie omieszkał obejrzeć filmu kilkakrotnie. Viridiana mówiła o coraz silniejszych tendencjach libertyńskich Bunuela.

Od tej pory reżyser skupi się na tematach oscylujących pomiędzy religią, jej instytucjami a kapitalizmem i obyczajami burżuazji. Rozwinie tu w pełni swój szyderczy, piętnujący i satyryczny ton w połączeniu z chłodną analizą ironicznego dystansu.

Współpraca z producentem Sergem Silbermanem a także pisarzem Jean-Claudem Carriere oraz operatorem Gabrielem Figueroa zapewni reżyserowi tandem twórczy przez długi czas. Począwszy od 1973 r. realizuje swój “tryptyk paryski” w zmienionej już tonacji. Kiedy bunt stał się formą modnej kontestacji, Bunuel zmienił stylistykę swoich filmów i zaczął używać metody buntu i obrazoburstwa w cudzysłowie, a stylistyki surrealizmu na zasadzie pastiszu, czyniąc do niej liczne aluzje i odniesienia. W tej stylistyce Bunuel zrealizował swoje trzy ostatnie filmy: Dyskretny urok burżuazji, Widmo wolności oraz Mroczny przedmiot pożądania.

Ewoluowałem wraz z surrealizmem, i z moja epoką. Moje ostatnie filmy nie były surrealistyczne, ale zachowały ducha surrealizmu – komentował swój tryptyk.

Istotnie duch surrealizmu ożywa w jego ostatnich filmach…

Najważniejsze nagrody:

1951 – Los olvidados – nagroda za najlepszą reżyserię na Festiwalu w Cannes

1959 – Nazarin – International Prize na Festiwalu w Cannes

1960 – Dziewczyna z wyspy – Szczególne Wyróżnienie w Cannes

1965 – Viridiana – Złota Palma na Festiwalu w Cannes

1965 – Szymon Słupnik – nagroda FIPRESCI na Festiwalu w Wenecji

1965 – Szymon Słupnik – Nagroda Specjalna Jury na Festiwalu w Wenecji

1967 – Piękność dnia – Złoty Lew na Festiwalu w Wenecji

1967 – Piękność dnia – Nagroda Pasinettiego za najlepszy film na Festiwalu w Wenecji

1968 – Piękność dnia – nagroda francuskiej krytyki za najlepszy film

1969 – Droga mleczna – Interfilm Award na Festiwalu w Berlinie

1969 – Nagroda Honorowa FIPRESCI na Festiwalu w Berlinie

1973 – Dyskretny urok burżuazji – nagroda francuskiej krytyki

1974 – Dyskretny urok burżuazji – BAFTA Film Award za najlepszy scenariusz

1975 – Widmo wolności – nagroda włoskiej krytyki w kategorii Reżyseria – Film zagraniczny

1978 – Nagroda Honorowa za wyjątkowy wkład w sztukę filmową na Festiwalu w Moskwie

1982 – Złoty Lew za całokształt twórczości reżyserskiej na Festiwalu w Wenecji

Luis Bunuel był także dwukrotnie nominowany do Oscara za scenariusze do filmów: Dyskretny urok burżuazji (1973) oraz Mroczny przedmiot pożądania (1978).

Podstawowe wyznaczniki stylu:

– Poetyka surrealizmu, jako stylistyka czasów mlodości, której pozostał wierny; a więc język niedomówień i aluzji (znakomicie funkcjonujący w latach “czarnego frankizmu”), klimat niejednoznaczności. Surrealizm opierał się na wierze w nadrzędną rzeczywistość pewnych form skojarzeń, przejawiała się ona w wierze we wszechmoc snu, stąd mnogość sekwencji “sennych” (absurdalnych, upiornych koszmarów lub marzeń sennych) w twórczości Bunuela, reżyser wprowadza także do swoich filmów ich strukturę i przewrotną logikę. Głównym celem surrealistycznego buntu było “obalenie bóstwa dobrego smaku i estetycznego ładu znienawidzonego mieszczaństwa”, co stanowiło mocny oręż reżysera. W czystej postaci nurt ten objawił się w filmach Pies andaluzyjski i Złoty wiek, powrócił w nieco zmodyfikowanej formie w Aniele zagłady oraz Dyskretnym uroku burżuazji, Widmie wolności i Mrocznym przedmiocie pożądania;

– Wizjonerstwo i wyobraźnia w szeregu sekwencji onirycznych, malarskich, halucynacyjnych oraz ekspresyjne sceny snów i koszmarów (np. oniryzm w Marzeniach jeżdżących tramwajem, wizjonerstwo i plastyka Zuzanny, pamiętna, wystylizowana na Ostatnią wieczerzę Leonarda da Vinci scena biesiady obleśnych żebraków w Viridianie, perwersyjne marzenia Severine z Piękności dnia czy upiorny nastrój Anioła zagłady);