KINO EUROPEJSKIE: Luis Bunuel

Wątek neorealizmu uwidacznia się u Bunuela szczególnie we wczesnej fazie okresu meksykańskiego jego twórczości. Los olvidados utrzymane są w klimacie neorealizmu, ale o nieco ciemniejszej tonacji. Reżyser pogłębił też obraz psychologiczny bohaterów (motyw psychologicznego okrucieństwa) i wzbogacił formułę filmu o warstwę metaforyczną. Bardzo rozbudowany kontekst społeczny (nieludzkie warunki życia na krańcach wielkiej metropolii Mexico City) i absurd ludzkiej egzystencji, spowodowany specyficzną sytuacją społeczno-ekonomiczną. Bunuel skupia się na konkretnych sytuacjach, ale nie generalizuje na temat ogólnej kondycji ludzkiej. Tendencja do ostrego zarysowywania problemu, skomplikowana narracja, wyrazisty język naturalizmu, a także nadbudowa – oniryczna tkanka aluzji i metafory. (Brutal, Los olvidados, Jutrzenka);

– Biologizm pomieszany z metaforyką (np. Wniebowstąpienie, Viridiana, Anioł zagłady)

– Przewrotne odwoływanie się do dwóch podstawowych odczuć widzów: lęku i sentymentalizmu (Viridiana, Tristana, On, Zbrodnicze życie Archibalda de la Cruz);

– Wątek rozrachunków z neurasteniczną, zdegenerowaną, genetycznie skażoną burżuazją. Bunuel piętnuje jej posępny, dystyngowany obyczaj, hipokryzję dogmatycznej formuły religijnej i surowe wychowanie. Demaskuje okrucieństwo, perwersję i moralną ambiwalencję (On, Viridiana, Piękność dnia, Tristana, Dyskretny urok burżuazji, Widmo wolności, Mroczny przedmiot pożądania);

– Wątek religii i Kościoła rozpadający się na szereg problemów: problem funkcjonowania katolicyzmu w czystej, nieskażonej postaci; sens i rola miłosierdzia, osamotnienie dobra wobec pragmatyzmu, nieprzystawalność chrześcijańskich norm moralnych do reguł praktycznego życia, ukazywanie herezji, „impotencja świątobliwości”, naiwność i nieżyciowość katolickich nauk, bunt przeciwko obyczajowym, religijnym, społecznym i egzystencjalnym uwikłaniom człowieka (On, Viridiana, Anioł zagłady, Nazarin, Droga mleczna);

– Doprowadzanie sytuacji egzystencjalnej do ekstremy, aby wydobyć z niej cały absurd (Viridiana, Anioł zagłady, Brutal, On, Widmo wolności);

– Przedstawianie świata jako źle funkcjonującego, zaatakowanego chorobą organizmu i obserwowanie go z perspektywy chłodnego, zdystansowanego naukowca (np. Dziennik panny służącej, Nazarin, Anioł zagłady) wątek perwersji seksualnych, układów sado-masochistycznych (np. Piękność dnia, Tristana, Widmo wolności, Pies andaluzyjski, Mroczny przedmiot pożądania);

– Motyw „miłości starca do pięknej”; dramat starości i niewinności, starości pełnej hipokryzji, ale i zdradliwej niewinności, pełnej fałszu i interesownej (np. Tristana, Viridiana, Mroczny przedmiot pożądania);

– Eksperymentowanie z narracją, zacieranie lub negowanie układów przyczynowo – skutkowych, kilkuwarstwowa struktura (Droga mleczna, Piękność dnia, Widmo wolności, Mroczny przedmiot pożądania);

– Wątek „filmu w filmie”; Bunuel kilkakrotnie zastosował ten chwyt strukturalny i poprzedził fabuły filmów projekcją dokumentu o regionie, w którym będzie się rozgrywać akcja, (Wniebowstąpienie, Widmo wolności);

– Stosowanie szerokiego spektrum nastrojów; obok jędrnego dowcipu finezyjny koncept; satyra i pastisz, autentyczne, żarliwe zemocjonowanie i dla odmiany – ironiczny dystans.

Filmografia:     

1929 – Pies Andaluzyjski

1930 – Złoty wiek

1933 – Ziemia bez chleba – Hurdowie

1937 – Hiszpania pod bronią. Madryt 36

1940 – El Vaticano de Pio XII

1947 – Gran Casino

1949 – Wielki lekkoduch

1950 – Zapomniani

1951 – Zuzanna

1951 – Kobieta bez miłości

1951 – Córa oszustwa

1952 – Wniebowstąpienie

1952 – Brutal

1952 – On

1953 – Marzenia jeżdżą tramwajem

1954 – Robinson Crusoe

1954 – Rzeka i śmierć

1954 – Otchłanie namiętności

1955 – Zbrodnicze życie Archibalda de la Cruz

1955 – Jutrzenka

1956 – Śmierć w ogrodzie

1958 – Nazarin

1959 – Gorączka w El Pao

1960 – Dziewczyna z wyspy

1961 – Viridiana

1962 – Anioł zagłady

1964 – Dziennik panny służącej

1965 – Szymon Słupnik

1967 – Piękność dnia

1969 – Droga mleczna

1970 – Tristana

1972 – Dyskretny urok burżuazji

1974 – Widmo wolności

1977 – Mroczny przedmiot pożądania

Źródła:

E. Królikowska: Śladami Bunuela. Kino hiszpańskie.

J. Fuksiewicz: Humaniści w fotoplastykonie.

tekst z archiwum film.or.pl