KABARET. Naziści, tancerki i dekadencja

Kabaret to drugi film w karierze amerykańskiego reżysera, dzięki któremu w kinematografii amerykańskiej na nowo odrodził się musical. Osadzony w niepokojących czasach Republiki Weimarskiej, opowiada historię Amerykanki Sally Bowles (Liza Minnelli), piosenkarki występującej w nocnym klubie Kit Kat. Na tle zmieniającej się sytuacji społeczno-politycznej Niemiec lat 30. widz obserwuje rozwój wydarzeń z życia Sally i osób z jej otoczenia – młodego angielskiego pisarza Briana Robertsa (Michael York) i arystokraty Maximiliana von Heunego (Helmut Griem).

Duża część scen z Kabaretu rozgrywa się we wcześniej wspomnianym nocnym klubie. Przy tworzeniu odpowiedniego wyglądu wnętrza Bob Fosse ściśle współpracował z operatorem Geoffreyem Unsworthem, kierownikiem produkcji Rolfem Zehetbauerem, dyrektorem artystycznym Hansem Jürgenem Kiebachem i scenografem Herbertem Strabelem. Ponieważ trudno było znaleźć autentyczne fotografie z lat 20. i 30. przedstawiające dokładnie wnętrza ówczesnych kabaretów i klubów nocnych, twórcy filmu zwrócili się w stronę sztuki tamtego okresu. W kreacji wnętrz największą rolę odegrały obrazy Ottona Diksa (1891-1969) i George’a Grosza (1893-1959). Obydwaj artyści byli związani z nurtem Neue Sachlichkeit – Nowa Rzeczowość. Twórczość powiązana z tym kierunkiem była reakcją na wszechobecne w sztuce ekspresjonizm i abstrakcjonizm. Charakteryzowała się realizmem oraz zaangażowaniem społecznym. Twórczość Diksa i Grosza krytykowała społeczeństwo Republiki Weimarskiej, cechowała się rezygnacją i cynizmem związanym z życiem w powojennych Niemczech. W filmie Boba Fosse’a łatwo dostrzec wizualną inspirację obrazami niemieckich malarzy. Jedność estetyczną widać po zestawieniu ze sobą odpowiednich obrazów i kadrów filmowych. Atmosferę klubu Kit Kat odczuć da się w wielu pracach Diksa, takich jak W stronę piękna (1922) czy tryptyk Metropolis (1927-1928), a także na obrazie Grosza Chory z miłości (1916) i szkicu Kabaret (1920).

Bob Fosse tworzy tutaj prawdziwe „kinomalarstwo”, a może raczej fikcyjne żywe obrazy, które nie odsyłają do konkretnych dzieł malarskich, lecz przywołują na myśl styl czy twórczość konkretnych artystów. Kolorystyka i oświetlenie planu, a także kostiumy i charakteryzacja tworzą w umyśle widza intertekstualny związek.

Pośród tych fikcyjnych żywych obrazów znajduje swoje miejsce jeden prawdziwy. Jest nim obraz Ottona Diksa Portret Sylvii von Harden z 1926 roku, dzisiaj dzieło kulturowe i reprezentatywne dla nurtu Nowej Rzeczowości. Żywe obrazy były inscenizowanymi, niemymi i nieruchomymi, aktorskimi kompozycjami w XIX wieku. Żywi ludzie, najczęściej aktorzy amatorzy, reprodukowali na żywo dzieła malarskie, dokonywali wizualizacji tekstów literackich, odtwarzali wydarzenia historyczne lub sceny alegoryczne za pomocą kostiumów, gestów ciała i mimiki twarzy. Dzieło Diksa, pojawiające się na początku i pod koniec filmu, zostaje przełożone na filmowy kadr w sposób bardzo dosłowny. Sylvia von Harden była dziennikarką piszącą dla kilku niemieckich gazet. Wydała także dwa tomy poezji. Była przedstawicielką artystycznej bohemy Berlina, stałą bywalczynią kawiarni Romanisches Café i pubu Schwanneke – miejsc, do których uczęszczali berlińscy artyści. W jednym z takich miejsc odkrył ją Otto Dix. W swoich wspomnieniach Sylvia von Harden przywołuje to spotkanie, podczas którego malarz wykrzyknął do niej na ulicy: „Muszę cię namalować! Po prostu muszę! Jesteś przedstawicielką całej epoki!”.

Otto Dix przedstawił dziennikarkę siedzącą w kawiarni. Na stoliku przed nią stoi kieliszek z koktajlem alkoholowym, leży pudełko zapałek i paczka papierosów. Z męskim monoklem na oku i papierosem w dłoni Sylvia von Harden staje się symbolem nowej epoki. Jest uosobieniem Neue Frau – Nowej Kobiety, niezależnej i nowoczesnej, która samotnie, bez towarzystwa mężczyzny, może spędzać czas w kawiarni, sączyć alkohol i palić papierosa za papierosem. Nonszalancka pozycja, śmiałe spojrzenie, krótko ścięte włosy, prosta sukienka w kratę ukrywająca kobiece kształty i zrolowana pończocha – swoim wyglądem Sylvia von Harden zupełnie nie wpisuje się w standardy kobiecości z początków XX wieku. Obraz Diksa jest dokumentacją zmian społecznych, jakie zaszły po I wojnie światowej w zakresie postrzeganiu tradycyjnych ról kobiecych. Sylvia von Harden nie wygląda i nie zachowuje się jak dystyngowana, elegancka dama. Twarz dziennikarki Otto Dix ujął, zgodnie ze swoim stylem, w sposób karykaturalny i przerysowany. Pomalowane czerwoną szminką usta wykrzywione są w groteskowym grymasie i ukazują zęby kobiety, a podkrążone oczy wraz z ziemistą, poszarzałą cerą stanowią oznakę choroby lub zaniedbania. Ludzkie twarze, tak wyraźnie zaznaczone w obrazach Diksa i Grosza, były przedmiotem zainteresowania także Boba Fosse’a podczas kręcenia Kabaretu. Odgrywają one w filmie ważną rolę, stając się lustrem dla rozwijających się stopniowo wydarzeń i politycznych przemian.