JANE AUSTEN. Przegląd ekranizacji w 200. rocznicę śmierci

Dwieście lat temu padół nasz smutny opuściła Jane Austen (1775–1817), angielska pisarka o niezwykle lekkim, a przy tym ostrym piórze. Świat zawdzięcza jej Fitzwilliama Darcy’ego oraz wieczną i nieodmiennie burzliwą wojnę pomiędzy zwolennikami jej powieści i fanami twórczości sióstr Brönte.

Jane urodziła się w 1775 roku w Steventon jako jedna z ośmiorga dzieci pastora. Dochód rodziny nie był wysoki, dlatego też przyszła ikona literatury nie miała zbyt dużych szans na korzystne zamążpójście. Choć ostatecznie nie wyszła nigdy za mąż, ta mistrzyni obserwacji pozostawiła po sobie zbiór celnych spostrzeżeń i lekko złośliwych uwag na temat tak poszukiwania drugiej połówki, jak i późniejszego, codziennego z nią życia.

Dorobek Jane Austen to sześć powieści: Rozważna i romantyczna (Sense and Sensibility, 1811), Duma i uprzedzenie (Pride and Prejudice, 1813), Mansfield Park (1814), Emma (1815), Opactwo Northanger (Northanger Abbey, 1817) oraz Perswazje (Persuasion, 1817). Dwie ostatnie zostały wydane już po śmierci autorki. Także po śmierci Austen została wydana Lady Susan, wczesna powieść, której Jane nie przeznaczyła do publikacji, Watsonowie, powieść niedokończona, nad którą praca została przerwana prawdopodobnie ze względu na śmierć ojca autorki w 1805 roku, Sanditon, powieść, której pisarka nie zdążyła dokończyć, oraz tak zwane juwenilia, czyli utwory pisane przez młodą Jane do szuflady.

Jane Austen była pisarką docenioną już za swojego życia, jej utwory chwalił między innymi sir Walter Scott. Nic dziwnego zatem w tym, że jej powieści, początkowo po prostu lubiane i czytane, z czasem zajęły swoje miejsce w kanonie literatury angielskiej i światowej. Jako takie doczekały się licznych ekranizacji, nie tylko ze strony etatowej w tym zakresie instytucji, czyli BBC, ale i innych twórców.

Rozważna i romantyczna

Rozważna i romantyczna to pierwsza powieść autorstwa Jane Austen, która ukazała się drukiem, i jedna z bardziej popularnych. Jest to prosta historia dwóch sióstr (jest i trzecia, lecz zbyt młoda, by brać aktywny udział w sercowych dramatach), z których starsza Eleonora uosabia zdrowy rozsądek i spokój, zaś młodsza Marianna egzaltację, romantyzm i dramat. Dwa różne podejścia do kwestii uczuć prowadzą do dwóch odmiennych ścieżek wyborów, i do jednego, szczęśliwego zakończenia. Pierwsza ekranizacja tej powieści pojawiła się w roku 1971. Trzygodzinna, czarno-biała produkcja była zrealizowana w konwencji teatralnej, a jej fabuła została nieco uproszczona. W roku 1981 pojawiła się kolejna próba, z Irene Richards i Tracey Childs w roli obu sióstr. Początek lat osiemdziesiątych to okres, kiedy BBC postawiło sobie za punkt honoru wyprodukować jak najwierniejsze ekranizacje powieści Jane Austen. Cierpiała na tym mocno strona artystyczna tych adaptacji, aktorstwo było co do zasady sztywno-drewniane, a dobór odtwórców poszczególnych ról dyskusyjny. Był to też taki okres, kiedy zarówno scenografia, jak i kostiumy były nieprzekonujące, co razem dawało nader nieciekawe rezultaty. Nie inaczej było w przypadku tej wersji, którą po latach trudno się ogląda.

Przysługę Rozważnej i romantycznej zrobił Ang Lee, wypuszczając w roku 1995 swoją filmową wersję powieści. Do dziś jest to najbardziej znana ekranizacja tego tekstu, w rolach głównych podziwiać zaś możemy takie gwiazdy jak Emma Thompson (Eleonora), Kate Winslet (Marianna), Hugh Grant (Edward Ferrars) i Alan Rickman (pułkownik Brandon). W rolach epizodycznych pojawili się także Hugh Laurie i Imelda Staunton. Obsada jest doborowa, aktorstwo na najwyższym poziomie (szczególnie zwraca uwagę Kate Winslet jako młodziutka, przeżywająca małe i wielkie dramaty całym sercem Marianna oraz wspaniały jak zawsze Alan Rickman). Problem stanowi jedynie Emma Thompson, aktorka bardzo dobra, do roli dwudziestokilkuletniej Eleonory jednak niewłaściwa. Miała w chwili kręcenia filmu ponad dziesięć lat więcej niż jej bohaterka i niestety to widać – efekt jest taki, że rozsądna Eleonora w jej wydaniu to skrzętna, oszczędna ciotunia, a nie młoda dziewczyna o gorącym sercu, która potrafi skrywać swoje uczucia głęboko pod maską spokoju.

Postać Eleonory znacznie lepiej wypada w nowszej ekranizacji BBC, z roku 2008. Hattie Morahan jest Eleonorą z powieści Jane – wobec wszystkich zachowuje spokój ducha, choć w duchu cierpi z powodu utraconej miłości. Dopiero scena, w której na moment wybucha w obecności siostry, pokazuje, jak bardzo przeżywa swój dramat. Poza tą jedną chwilą słabości wszystkiego możemy domyślać się z jej spojrzeń, oszczędnych gestów. Nie zawodzi też Marianna w wykonaniu Charity Wakefield. Nie stara się imitować Kate Winslet (ten zarzut można postawić Danowi Stevensowi, który ewidentnie wzoruje swojego Edwarda na kreacji Hugh Granta), lecz tworzy swoją postać impulsywnej dziewczyny z sercem na dłoni. David Morrissey jako pułkownik Brandon to zaledwie cień Alana Rickmana, ale gra poprawnie. Na plus ekranizacji z 2008 roku należy zaliczyć także scenografię. Nareszcie upadek pań Dashwood został pokazany właściwie – przeprowadzają się z ogromnej posiadłości do malutkiego domku o kilku izbach, gdzie rzeczywiście nie ma pieniędzy ani miejsca na piękną klacz, którą Mariannie chciał ofiarować niesławny Willoughby. Dziewczęta noszą proste, pozbawione ozdób suknie, nierzadko widać je pomagające przy gospodarstwie – muzyka i rysunek muszą zejść na dalszy plan.

Choć wersja z 1995 roku jest tą, która natychmiast przychodzi na myśl, kiedy mowa o ekranizacji Rozważnej i romantycznej, wersja z 2008 roku jest adaptacją udaną, a przy tym w swoich czterech odcinkach pełniejszą.