400 BATÓW. Dzieciństwo artysty

Jeszcze tego samego dnia, pod wpływem dobrego nastroju, kobieta proponuje swojemu synowi układ – jeżeli następne wypracowanie napisane przez chłopca spotka się z aprobatą nauczyciela oraz pozytywną oceną, to otrzyma on 1000 franków. W ten sposób bohaterka, nieświadomie, ale jednak, po raz kolejny wpędza swojego syna w tarapaty – starając się napisać jak najlepszą pracę, Doinel ucieknie się do plagiatu, opierając swoje wypracowanie dotyczące śmierci dziadka na rozległej parafrazie zakończenia Poszukiwania absolutu Honoriusza Balzaca. Spotka go za to w szkole kolejna surowa kara (zawieszenie w prawach ucznia), która wpłynie na decyzję Antoine’a o następnej ucieczce z domu.

I choć na pierwszy rzut oka wydawać się może, że 400 batów ma strukturę raczej epizodyczną niż linearną¹⁵, to przy bliższym zbadaniu owej struktury dostrzec można, że wszystkie epizody składają się na logiczny ciąg przyczynowo-skutkowy, którego głównym organizatorem jest postać matki. To właśnie ona, w dużej mierze nieświadomie, ściąga na Bogu ducha winnego Antoine’a kolejne kłopoty. Nawet ostatni, decydujący dla przyszłego losu Doinela incydent – kradzież maszyny do pisania z biura ojca – należy wiązać z matką bohatera. Tadeusz Lubelski, powołując się na badania Anne Gillain oraz D.W. Winnicotta (psychoanalityka i pediatry), stwierdza, że „kradzież dziecka (…) jest z jego strony zawsze aktem nadziei na odzyskanie miłości, której czuje się pozbawione. Młodociany złodziej nie potrzebuje wcale przedmiotu, który kradnie; w istocie, sam o tym nie wiedząc, szuka on konkretnej osoby, matki, dla odbudowania kontaktu z nią”¹⁶.

Kontrapunktową postacią względem matki jest ojciec, a właściwie ojczym głównego bohatera. O tym, że pana Doinela nie łączy z protagonistą najmniejsze nawet pokrewieństwo, widz dowiaduje się explicite bardzo późno, bo dopiero w scenie rozmowy matki z sędzią – fragmencie, który poprzedza przeniesienie miejsca akcji (oraz samego Antoine’a) do centrum wychowania dla nieletnich przestępców. Wcześniej pojawiają się jednak w dialogach pewne tropy sugerujące taki stan rzeczy. Przyjrzeć należy się w tym kontekście szczególnie scenie kłótni, która ma miejsce po nocnym powrocie matki do domu. Antoine, a wraz z nim widz, przysłuchuje się wówczas ostrej sprzeczce, podczas której z ust Juliena Doinela padają znamienne słowa: „Dałem mu nazwisko i żywię go!”. Czy główny bohater domyśla się prawdy¹⁷? Truffaut nie udziela na to pytanie jednoznacznej odpowiedzi. Sugeruje natomiast, poprzez długie zbliżenie na twarz bohatera podczas pozakadrowej kłótni, że malec rozumie znacznie więcej, niż może się wydawać¹⁸.

Julien Doinel zdaje się być dużo bardziej pozytywną postacią niż jego małżonka. Po raz pierwszy widz ma z nim kontakt, gdy Antoine wraca do mieszkania z wyprawy po mąkę – spotyka wówczas swojego ojczyma na klatce schodowej. Mężczyzna i chłopiec wspinają się wspólnie po schodach. Ten pierwszy pozwala sobie nawet na drobny żart – obrzuca twarz przybranego syna garścią mąki, co niezwykle rozwesela Antoine’a. Atmosfera ulega jednak wkrótce pogorszeniu, w mieszkaniu czeka już bowiem na bohaterów pani Doinel, która nie jest w nastroju do śmiechu.

W tych najlepszych momentach, których na przestrzeni całego filmu nie brakuje (wspinaczka po klatce schodowej, rozmowa w kuchni, rodzinny wypad do kina), ojczym potrafi być dla Antoine’a niemalże opoką. Osobą, dzięki której w domu da się wytrzymać dłużej niż kilka minut – to raczej z nim, a nie z matką protagonista miewa chwile porozumienia. W takich bezcennych dla głównego bohatera chwilach Julien Doinel zaczyna przypominać pana Hulota z cyklu komedii Jacques’a Tatiego. I nie chodzi tu jedynie o aspekt fizyczny (choć podobieństwo jest niezaprzeczalne¹⁹), ale również o sympatyczne, nieco beztroskie (fascynacja wyścigami samochodowymi, naiwność względem romansów żony) nastawienie do życia oraz dziecięcą skłonność do żartowania ze wszystkiego i wszystkich.