MUSIC HALL. Łabędzi śpiew Archiego Rice’a
„Music Hall jest obrazem umierania »na raty«, którego powstrzymać nie sposób, mimo wszystkich rozpaczliwych prób i protestów” – zauważył Rafał Marszałek w książce Nowy film angielski, analizując głośny film Tony’ego Richardsona z 1960 roku.
Archie Rice to podrzędny, podstarzały artysta wodewilowy występujący przed nieomal pustą salą w nadmorskim kurorcie. Nękany alkoholizmem i bankructwem mężczyzna desperacko usiłuje utrzymać się na powierzchni, angażując się w kolejne przedsięwzięcia artystyczne i uciekając przed wierzycielami, wśród których są członkowie jego trupy i urząd skarbowy. Archie jest tak skupiony na swojej podupadającej karierze, że zaniedbuje rodzinę: ojca Billy’ego, dawną gwiazdę estrady; wrażliwą córkę Jean; żonę Phoebe, która wydaje się być na skraju załamania nerwowego; wreszcie synów – młodszego Franka, ślepo zapatrzonego w ojca, oraz starszego Micka, który zaciągnął się do wojska i wyruszył do Egiptu. Jest bowiem jesień 1956 roku, apogeum kryzysu sueskiego. Dysfunkcjonalność rodziny Rice’ów całkowicie umyka Archiemu, który gotów jest poświęcić swoich bliskich dla pieniędzy i sławy.
Najpierw była sztuka teatralna The Entertainer Johna Osborne’a, grana na deskach londyńskiego Royal Court Theatre w 1957 roku. Jej sukces oraz powodzenie filmu Miłość i gniew Tony’ego Richardsona – adaptacji innego dramatu Osborne’a – przesądziły o ekranizacji Music Hallu. Za kamerą znów stanął Richardson, główną rolę, tak jak w teatrze, objął zaś Laurence Olivier, któremu towarzyszyli m.in. Joan Plowright, Brenda de Banzie oraz debiutujący na dużym ekranie Albert Finney i Alan Bates. Richardson mówił, że był to film kluczowy dla jego rozwoju jako reżysera: „Wszystkie idee i przekonania, z jakimi później miałem do czynienia, skrystalizowały się podczas jego realizacji”. I dodawał, że główny bohater Music Hallu to „ucieleśnienie narodowego nastroju. Archie był przyszłością, upadkiem, goryczą i popiołami dawnej chwały, był kierunkiem, w jakim zmierzała Wielka Brytania”.
Słowa reżysera stanowią wytrych do jednej z interpretacji Music Hallu. Akcja filmu rozgrywa się na tle kryzysu sueskiego – militarnej agresji Wielkiej Brytanii, Francji i Izraela na Egipt. Przyczyną konfliktu była decyzja Egiptu o nacjonalizacji Kanału Sueskiego, która osłabiała brytyjskie i francuskie wpływy w rejonie. Wojna trwała niewiele ponad tydzień i zakończyła się wymuszonym przez ONZ zawieszeniem broni, w wyniku którego nastąpiła nacjonalizacja Kanału przez Egipt. Skutki kryzysu sueskiego były szczególnie dotkliwe dla Wielkiej Brytanii – przegrana koalicji spowodowała upadek rządu Anthony’ego Edena i przyspieszyła rozpad imperium brytyjskiego oraz dekolonizację. W tym kontekście historia upadku Archiego Rice’a – zbiegającego się z końcem epoki music-halli wypieranych przez kino i telewizję – stanowi czytelną metaforę końca Wielkiej Brytanii jako światowej potęgi.
Music Hall wpisuje się jednocześnie w tradycję „kitchen-sink drama”, która stała się fundamentem Brytyjskiej Nowej Fali – realistycznego nurtu wyspiarskiej kinematografii. Jego przedstawiciele (oprócz Richardsona m.in. John Schlesinger, Karel Reisz i Lindsay Anderson) uprawiali twórczość społeczną, portretując codzienne bolączki klasy robotniczej. Artyści ci unikali gloryfikacji proletariatu, preferując obserwacje socjologiczne. Podobnie jest w pozbawionym sentymentów filmie Richardsona: Archie to nieudacznik i szuja, lecz motywacje tej postaci są poniekąd zrozumiałe, a jej łabędzi śpiew budzi współczucie – jeśli nie dla samego Rice’a, to przynajmniej dla jego rodziny. Wielka w tym zasługa Laurence’a Oliviera (zasłużona nominacja do Oscara), który stworzył pełnokrwistego i niejednoznacznego antybohatera będącego niejako protoplastą Ruperta Pupkina z Króla komedii i Arthura Flecka z Jokera.
Film dostępny w serwisie Flixclassic.pl.
Maciej Kaczmarski