STRACH SIĘ BAĆ. Krótka historia kinowej paranoi

Zimna wojna

Ledwo świat zdążył się podnieść z kolan po światowej wojnie lat 1939-1945, a już stał u progu nowych konfliktów i zagrożeń. Geopolitycznie wyraźny był podział – mentalny i fizyczny – między kapitalistycznym zachodem a komunistycznym wschodem. Zimna wojna, żelazna kurtyna, wojny w Korei i Wietnamie, strach przed użyciem bomb atomowych, konflikt zbrojny – aż do końca lat osiemdziesiątych wszystkie te czynniki składały się na obraz świata po raz kolejny pogrążanego w strachu i zagrożeniu, co nie mogło umknąć filmowcom. Dwa konkurujące mocarstwa – ZSRR i USA – zaczynają zresztą w tym czasie wykorzystywać medium filmowe jako jeden ze środków propagandy państwowej, która ma uczyć, ukierunkowywać i przestrzegać przed przeciwnikiem. Amerykańskie filmy propagandowe przedstawiają zagrożenia, jakie płyną z kolaboracji z przeciwnikiem. Ostrzegają przed szpiegami, komunistami, włóczęgami, a w dalszej perspektywie łączą palenie marihuany z działaniem na szkodę narodu. Tym, co istotne, jest postępowanie ze ściśle określoną polityką rządu, która ma na celu wyeliminowanie jakiejkolwiek „czerwonej” myśli. W latach pięćdziesiątych szaleje komisja McCarthy’ego, a strach przed zagrożeniem wojną atomową staje się całkiem realny. Film noir Śmiertelny pocałunek idealnie pokazuje, jak po nitce do kłębka niewielki incydent może prowadzić do śmiertelnego niebezpieczeństwa. W Japonii powstaje Godzilla – film o gigantycznej jaszczurce zrodzonej prawdopodobnie w wyniku testów atomowych. ZSRR również uprawia antykapitalistyczną propagandę, podkręcając społeczny niepokój propagandowymi filmami. Co ciekawe, często są to filmy animowane, jak chociażby Milioner z 1964, który przedstawia tragiczną historię psa, który zdobywa fortunę i dołącza do burżuazyjnej klasy uprzywilejowanych.

Strach na Wyspach

W 1965 ma miejsce premiera dokumentalnego filmu Petera Watkinsa Zabawa w wojnę. Reżyser przedstawia hipotetyczną wizję życia w hrabstwie Kent po wojnie atomowej. Obraz był manifestem przeciwko kontynuowaniu wojny zbrojeń, o której angielska telewizja wolała milczeć. Watkins dotarł do materiałów i informacji na temat miejsc, które w rzeczywistości zostały zbombardowane, i zrealizował zainscenizowany, a jednak realny i przemawiający do wyobraźni film, który nagrodzono zarówno Oscarem, jak i nagrodą na festiwalu w Wenecji. Zaledwie rok wcześniej Stanley Kubrick zrealizował czarną, satyryczną komedię Doktor Strangelove, lub jak przestałem się martwic i pokochałem bombę, której tytuł (i zakończenie) w ironiczny sposób nawiązywał do oswojenia się z myślą o atomowej zagładzie świata. W tym samym czasie powstała też i zanotowała niesamowitą popularność seria filmów o przygodach Jamesa Bonda, w których konflikt amerykańsko-rosyjski był teatrem działań szpiegów i tajnych agentów. Przygody Bonda niejednokrotnie zawierały elementy tajnej broni, kontroli umysłu, ponadnarodowych organizacji i syndykatów oraz cały anturaż typowych „czerwonych” przeciwników. Zarówno Zabawa w wojnę, jak i film Kubricka i przygody Jamesa Bonda powstawały na terenie Wielkiej Brytanii.