Miłość pokonująca wszelkie przeszkody, a na dalszym planie wielkie historyczne wydarzenia? Nie ma lepszego przepisu na kostiumowy romans. Dzieło Borysa Pasternaka opisuje losy lekarza Jurija Żywago, którego życie przypadało na okres gorących przemian w Rosji – historia zaczyna się pod koniec XIX wieku, obejmuje rewolucję październikową, a kończy się w latach trzydziestych nowego stulecia. Książka bardzo nie podobała się ówczesnej władzy. Początkowo wydana została we Włoszech, a autora w jego rodzimym kraju oczerniano, usunięto go ze Związku Pisarzy, grożono mu także deportacją. Co ciekawe, tę niepokojącą sytuację wykorzystało amerykańskie CIA. Podczas zimnej wojny amerykańska agencja zlecała masowe druki Doktora Żywago, by zwrócić uwagę rosyjskich obywateli na panującą w ZSRR cenzurę. Gdy Pasternak otrzymał Nobla w roku 1958, postanowił go nie przyjmować, obawiając się represji ze strony władzy. Taka powieść – i związane z nią kontrowersje – nie mogły przejść bez zainteresowania Hollywood. Doktor Żywago w filmowej wersji otrzymał oblicze Omara Shariffa, a za realizacje tego ponad trzygodzinnego fresku odpowiadali producent Carlo Ponti i reżyser David Lean, świeżo po komercyjnych i artystycznych sukcesach swoich najbardziej znanych dzieł: Mostu na rzece Kwai i Lawrence’a z Arabii.
Warto pamiętać, że Polska stoi w czołówce, jeśli chodzi o liczbę autorów wyróżnionych literackim Noblem, z sześcioma laureatami tej nagrody (Henryk Sienkiewicz, Władysław Reymont, Wisława Szymborska, Czesław Miłosz, Olga Tokarczuk oraz Żyd polskiego pochodzenia Icek-Hersz Zynger). Powstało wiele filmów na podstawie ich twórczości, by przypomnieć tylko adaptacje Sienkiewiczowskiej Trylogii w reżyserii Jerzego Hoffmana, Dolinę Issy wyreżyserowaną przez Tadeusza Konwickiego na motywach prozy Miłosza czy Ziemię obiecaną Andrzeja Wajdy, będącą, rzecz jasna, ekranizacją powieści Reymonta. Czym wyróżniają się w tym zestawieniu Chłopi? Otóż po pierwsze, w uzasadnieniu Nobla dla Reymonta wskazano ten konkretny tytuł. Po drugie – istnieje nie tylko film pełnometrażowy, ale także jedenastoodcinkowy serial będący kompletną adaptacją powieści. To niepowtarzalna szansa na zapoznanie się ze złożoną historią społecznych i osobistych relacji mieszkańców Lipców, których życie zespolone jest z naturą – rządzą nimi instynkty, popędy i zmieniające się warunki klimatyczne, a każdy z nich musi w końcu okazać pokorę wobec przyrody i mijającego czasu.
José Saramago to portugalski pisarz i dramaturg, laureat literackiego Nobla w roku 1998. W ramach swojej twórczości często poruszał się w stylistyce surrealizmu. Kontrowersje wywołała jego powieść Ewangelia według Jezusa Chrystusa, którą Kościół Katolicki uznał za obrazoburczą. W następstwie tych wydarzeń pisarz przeniósł się na kanaryjską wyspę Lanzarote, gdzie pozostawał aż do swojej śmierci w 2010. Jednym z najsłynniejszych dzieł Saramago jest Miasto ślepców – alegoryczna historia epidemii zaraźliwej ślepoty. Nienazwane państwo, w którym rozgrywa się akcja, nadaje całości uniwersalny charakter, a zachowania bohaterów zamkniętych na terenie opuszczonego szpitala psychiatrycznego stanowić mogą krytykę ustrojów totalitarnych, gdzie rządy przejmuje silniejszy. W 2010 roku powstała kinowa ekranizacja. Za kamerą stanął znany z Miasta Boga Fernando Meirelles. Niestety, mimo fenomenalnego materiału źródłowego i znakomitych nazwisk w obsadzie film nie zebrał dobrych recenzji ani nie cieszył się uznaniem szerokiej widowni. Uznać go można za zmarnowaną szansę.
Pianistka
Szokująca, skandalizująca, kontrowersyjna – tak określa się zarówno Elfriede Jedlinek, austriacką Noblistkę, jak i jej twórczość. Jedlinek dotyka w niej trudnej problematyki – władzy, w tym władzy rodzicielskiej, procesów socjalizacji, seksualności człowieka, niszczycielskiej siły patriarchatu. Gdy w 2005 otrzymała Nobla, jeden z członków Akademii Szwedzkiej zrezygnował ze swojego członkostwa, twierdząc, że taka decyzja rujnuje znaczenie tej nagrody. W 2001 Michael Haneke zrealizował film Pianistka na podstawie powieści Jedlinek pod tym samym tytułem. Również tutaj nie obyło się bez kontrowersji, chociaż te są w przypadku twórczości Austriaka raczej zasadą niż wyjątkiem. Fabuła powieści i filmu opowiada o dojrzałej kobiecie pozostającej pod niszczycielskim wpływem swojej matki. Masochistyczne skłonności tytułowej bohaterki stają się zaczątkiem romansu ze znacznie młodszym mężczyzną, a skrywane lęki, manie i niespełnione ambicje biorą górę nad racjonalnym postępowaniem. Wcielająca się w główną rolę Isabelle Huppert otrzymała jednogłośnie Złotą Palmę za występ aktorski na festiwalu w Cannes w 2001 roku, a Haneke był nominowany do nagrody głównej.
