KINO EUROPEJSKIE: Milos Forman
“Gdy zbliżam się do ukończenia filmu ogarnia mnie szczególny rodzaj podniecenia. W jednej chwili mam
poczucie, że nakręciłem swój najlepszy
film, ale potem w mgnieniu oka wszystko
na stole montażowym zmienia się w taki banał, nudę i chałę, że jestem bliski samobójstwa…”
Milos Forman urodził się w 1932 roku. W dzieciństwie z zapałem kolekcjonował mydlane figurki z bajek Walta Disneya, później chciał związać swoje życie z teatrem, przypadek sprawił, że wstąpił na Wydział Filmowy Akademii Sztuki (FAMU). Dzieciństwo Formana, spędzone w niedużym Caslawiu, przerwała okupacja niemiecka i aresztowanie ojca. W przeciągu paru lat został sierotą, gdyż oboje rodzice zginęli w obozach koncentracyjnych. Wychowywany przez wuja i pod opieką starszego brata zaznajamiał się z czechosłowackim teatrem objazdowym. W 1945 roku został przyjęty do szkoły dla sierot wojennych w Podiebradach, która wkrótce zaczęła się cieszyć wysoką renomą. Tam młody Forman poznał m.in. Ivana Passera i Vaclava Havla. W szkole tej Forman chętnie grywał w teatralnym zespole. Po maturze szykował się do egzaminów na reżyserię teatralną, jednak nie przyjęto go. Jedynym wydziałem, który jeszcze przyjmował zgłoszenia była FAMU. Na studiach wykładowcą Formana był m.in. Milan Kundera. Podczas studiów na Akademii Forman pracował jako robotnik sezonowy w kopalni przy wydobywaniu łupków.
W czasach reżimu komunistycznego oraz socrealizmu, który był jedyną słuszną teorią sztuki, Forman pisze komedię pt. “Ja to załatwię!”. Dzięki temu scenariuszowi nawiązuje kontakt z reżyserem Martinem Fricem i rozpoczyna swoje pierwsze praktyki reżyserskie jako asystent. W 1955 roku pracuje z kolei jako drugi asystent Alfreda Radoka przy filmie Pierwszy wyścig. Rok później Ivo Novak reżyseruje Podlotki, dyplomowy scenariusz Formana. Forman wciąż pozostaje scenarzystą i asystentem reżysera. Wkrótce Jana Brejchova, bohaterka filmu Podlotki oraz najpopularniejsza aktorka tamtego pokolenia, zostaje żoną Formana. W 1958 Forman współpracuje ponownie z Radokiem przy multimedialnym show pt. “Laterna magica”. Widowisko zdobywa prestiżową nagrodę na Expo w Brukseli. Wkrótce” Laterna magica” wyjeżdża także na wystawę do Londynu – wówczas to rozpada się małżeństwo reżysera. Kolejny scenariusz Formana pt. “Kapela wygrała” wywołuje aferę i pierwszy sekretarz KC KPCz oraz prezydent republiki Antonin Novotny wstrzymuje projekt Formana. Wkrótce reżyser zostaje wyrzucony z pracy i nie może realizować filmów. U schyłku lat pięćdziesiątych Forman przeżywa załamanie nerwowe i dobrowolnie przez miesiąc korzysta z terapii w szpitalu psychiatrycznym, gdzie przyjmuje leki psychotropowe. Szybko zwalcza stan odrętwienia i apatii i kupuje sobie kamerę filmową. Wraz ze swym przyszłym ulubionym operatorem, Miroslavem Ondrickiem, a także z wieloletnim przyjacielem ze szkoły w Podiebradach i z czasów studiów, Ivanem Passerem, kręcą niemy dokument o teatrze “Semafor”. Wkrótce jednak, zafascynowani odbywającym się tam konkursem wokalnym, realizują dokument, który wstrząsa widzem. Film obnaża głupotę, brak samokrytycyzmu oraz beztalencie biorących udział w konkursie dziewcząt. Surowy materiał dokumentalny został wzbogacony o krótką fabułkę. Rolę główną zagrała tu Vera Kresadlova, późniejsza żona Formana i długoletnia wokalistka w “Semaforze”. Do Konkursu dołączono także drugi dokument na temat orkiestr dętych pt. Gdyby tych kapel nie było. Oba filmy weszły na ekrany kin w 1963 roku.
W 1964 Forman debiutuje w pełnym metrażu Czarnym Piotrusiem, będącym adaptacją krótkiej noweli. Film okazuje się sukcesem i zdobywa główną nagrodę na festiwalu w Locarno. Wkrótce zostaje zgłoszony także na festiwal w Nowym Jorku, ale nie zdobywa jakiejś szczególnej nagrody. Jednak już w 1966 kolejny film Formana pt. Miłość blondynki inauguruje festiwal w Nowym Jorku. Film otwiera reżyserowi drzwi do świata: wkrótce pokazuje się go w Cannes i w Londynie. Reżyserem interesuje się także producent Carlo Ponti. Ponti miał być producentem głośnego filmu Formana Pali się, moja panno!, jednakże w ostatniej chwili wycofał się, żądając zwrotu zainwestowanych pieniędzy. Podstępny kontrakt, jaki Forman zawarł z Pontim miał go wkrótce wysłać za kratki. Sprawa nabierała rumieńców, zwłaszcza że komunistyczna partia uznała film za obrazoburczy i ośmieszający klasę robotniczą. Nie tylko zakazano wyświetlania filmu, ale także uznano, że reżyser naraził państwo na szkodę ekonomiczną. Gdyby nie pomoc Claude’a Berri oraz Francoise’a Truffauta, francuskich reżyserów, którzy zakupili prawa do zagranicznego wyświetlania filmu, Forman nie miałby możliwości zwrócić ogromnej sumy Pontiemu i postawiono by go przed sądem. Film zdobył wkrótce rozgłos, był wyświetlany w Nowym Jorku i nominowany do Oscara. Chociaż go nie zdobył, stał się biletem lotniczym Formana do Ameryki.
Po wkroczeniu wojsk sowieckich do Czechosłowacji w sierpniu 1968 roku Forman podejmuje ostateczną decyzję o pozostaniu na emigracji. Przez krótki czas mieszka z rodziną we Francji, jednak żona decyduje się na powrót do Czechosłowacji. Wówczas rozpada się kolejne małżeństwo reżysera, a on decyduje się wyjechać na stałe do Ameryki. Pierwsze miesiące w Nowym Jorku zaowocowały ponownym załamaniem nerwowym Formana. Wówczas wspierał go jedynie stary przyjaciel, Ivan Passer. W końcu wytwórnia Universal przyjmuje scenariusz Odlotu. Staje się on ostatnim filmem “w czeskim duchu”, gdyż po raz ostatni Forman używał tutaj swojej starej metody pracy. Niebawem Forman, zachęcony przez Kirka Douglasa, kręci adaptację książki Kena Keseya pt. Lot nad kukułczym gniazdem. Po raz pierwszy angażuje do swego filmu gwiazdę tego formatu, co Jack Nicholson.
Podobne wpisy
Magdalena Skorus