KINO EUROPEJSKIE: Alain Resnais

Dla Resnais, przez długi czas specjalizującego się w filmach dokumentalnych, forma dzieła filmowego stanowi priorytet. Noc i mgła tworzy subtelny melanż zdjęć archiwalnych oraz zainscenizowanych sekwencji. Guernicę charakteryzują częste skoki w narracji i nagłe powroty, a także załamania konstrukcji, które stanowią zapowiedź późniejszych długometrażowych produkcji Resnais. Naczelną cechą filmów reżysera jest ich złożona struktura, wręcz ekstremalne bogactwo formy (Hiroszima moja miłość, Zeszłego roku w Marienbadzie, Muriel).

Francuska krytyka filmowa wyróżnia “styl Resnais” w sztuce filmowej. Jest to połączenie bardzo osobistego liryzmu (wizualnego) z wyrafinowaną techniką montażową. Filmy Resnais charakteryzuje dopracowana kompozycja, achronologiczna narracja, fragmentacja czasowej i przestrzennej ciągłości, eliptyczność, wrażenie bezczasowości, trwania, wieczności, wtrącanie w strukturę filmu mniejszych, enigmatycznych epizodów. Do ulubionych środków filmowych reżysera należą m. in. częste retrospekcje i antycypacje, ekstremalne zbliżenia, płynne, horyzontalne travelingi, zmienne tempo montażu, uwrażliwienie na szczegół, fascynacja fakturą fotografowanych obiektów oraz ukazywanie tzw.” martwego czasu”, czyli sekwencji żmudnych codziennych zajęć.

Wszystkie filmy Resnais stanowią sieć wnikliwych analiz psychologicznych, często są pełne ostrych jak brzytwa, bezkompromisowych konkluzji. Często są to analizy zrepresjonowanej ludzkiej pamięci, np. Noc i mgła, Hiroszima, moja miłość, Kocham cię, kocham. Kino Resnais posiada zabarwienie polityczne i socjalne (np. kwestia brudnej wojny w Algierze i trauma z nią związana pokazane w Muriel; nieład panujący w świecie lewaka, bohatera filmu Wojna się skończyła; skandale finansowe trawiące III Republikę w Staviskym; kwestia kondycji człowieka w Wujku z Ameryki). W filmach reżysera nie ma jednak ostro zarysowanych preferencji politycznych autora. Zaangażowanie polityczne maskuje on dyskretną aluzją. W tej kwestii Resnais zrzeka się definitywnie bezpośredniego przekazu. Chociaż jak wielu nowofalowych reżyserów Resnais także podzielał lewicowe poglądy, to jednak zawsze umiał zachować dystans i zmysł krytyczny w swoich filmach.

Powracającym tematem w filmach reżysera jest ludzka pamięć i procesy w niej zachodzące. Podatne na wpływy, niekonkretne i przekształcające się pokłady pamięci tworzą m. in. niepowtarzalną atmosferę filmów Hiroszima moja miłość, Zeszłego roku w Marienbadzie, Wojna się skończyła oraz Noc i mgła. Resnais wnikliwie śledzi relacje pomiędzy ludzką percepcją i świadomością a rzeczywistością, m.in. Zeszłego roku w Marienbadzie, Wojna się skończyła, Kocham cię, kocham. W swoich filmach reżyser bliski jest filozofii Bergsona dotyczącej percepcji, w szczególności “stającego się obrazu”. Według niej obserwujemy dany obiekt przez pryzmat kultury i emocji, następnie owa materia zostaje wzbogacona przez jej wspomnienie. Resnais interesuje się także jak przeszłość, doświadczenie, historia niepostrzeżenie, ale nieuchronnie wpływają na ludzi i na zawsze zmieniają ich zachowania (Hiroszima moja miłość, Zeszłego roku w Marienbadzie, Wojna się skończyła, Kocham cię, kocham).

Filmy Resnais oczarowują widza swoją barokową, operową formą wizualną i dźwiękową, czasową i przestrzenną. Kiedy reżyser adaptuje powieść, nie opowiada całej historii, ale przywołuje detale, które następnie oddają wiarygodność postaciom. Reżyser korzysta z oryginalnych scenariuszy i zawsze wyposaża swoich aktorów w biograficzne fiszki dotyczące granych przez nie postaci. Fascynacja szczegółem nie przekłada się jednak u Resnais na wiarygodność historyczną i realizm.

Na początku lat dziewięćdziesiątych Resnais sięga po znacznie bardziej rozrywkowe formy niż dotychczas. Sięga po gatunki musicalowe (Not On The Lips, On connait la chanson), komedię muzyczną czy sztuki teatralne (Smoking/No Smoking).

Metoda pracy nad filmem zbliża się u reżysera do praktyk teatralnych. Przy realizacji Not on the Lips grupa aktorów uczestniczyła w próbach trwających więcej niż miesiąc bez obecności kamery. Resnais ma bardzo osobiste podejście do aktorów. Długo wyjaśnia im całą historię, opowiada o postaciach, szczegółach ich biografii nie zawartych w scenariuszu. Nigdy jednak nie zasypuje aktorów natłokiem informacji, udziela precyzyjnych wskazówek.