EROTYZM I NIEPOKÓJ. Seks w filmach Stanleya Kubricka

Swoisty archetyp spajania seksu i przemocy znajdujemy już w Strachu i pożądaniu, pełnometrażowym debiucie Kubricka, gdy na wpół oszalały z tytułowych emocji żołnierz uwalnia pojmaną chwilę wcześniej kobietę, a gdy ta zamiast mu się oddać, ucieka, zabija ją strzałem w plecy z pistoletu. To zdarzenie w dojrzalszej i bardziej skomplikowanej formie powróci w Full Metal Jacket. W tym filmie, podobnie jak w Doktorze Strangelove, instynkt płciowy żołnierzy zdaje się znajdować substytut w postaci całego wojennego teatru śmierci. Scena finałowa, w której Joker dobija śmiertelnie ranną snajperkę Wietkongu, zostaje połączona z wcześniejszą obecnością prostytutek za pomocą powtarzającej się kwestii „zrobić (jej) bum bum”, sugerującej częściową lub całkowitą tożsamość aktu seksualnego i zabójstwa. Jest to zwieńczeniem całego ciągu sugerowania równości pomiędzy tymi dwiema sferami (powracające „great love-maker and great love-taker”) i wyraźnego seksualizowania broni (śmierci) oraz „tanatyzowania” seksu (przesycone posmakiem kolonialnej zagłady sceny z prostytutkami). W tym samym rzędzie postawić można wspomniany napad i gwałt z Mechanicznej pomarańczy, a także scenę zabójstwa kobiety za pomocą ceramicznych genitaliów z tego samego filmu.

Kubrick w wyraźny sposób wykazywał związek pomiędzy popędem seksualnym a pragnieniem przemocy i śmierci. Obydwie sfery łamią zasady społeczno-etyczne, ale równocześnie stanowią ekspresję tłumionych instynktów, które znajdują ujście w odpowiedniej sytuacji, zawieszającej na moment normy – czy to podczas wojny, czy w buntowniczo-nihilistycznym ekscesie młodzieży wychowanej w zamiłowaniu do agresji. Znamienne jest także, że ofiarami tej przemocy są zawsze kobiety, a męscy napastnicy używają fallicznych emblematów (pistoletu), dosłownych obrazów członka (w formie rzeźby) lub jego samego. Nie mniej ważne zdaje się to, że erupcje skrywanych popędów, choć przekraczają obowiązujące normy, w wewnętrznej logice poszczególnych filmów wydają się dość zrozumiałe, pasujące do całości. W Strachu i pożądaniu oraz Full Metal Jacket zarówno gwałtowne szukanie zbliżenia fizycznego, jak i zabijanie są uzasadnione kontekstem wojennym. W Mechanicznej pomarańczy z kolei brutalne działania Alexa i jego gangu warunkowane są w dużej mierze przez stymulowaną przez opresyjny system niebezpieczną dekadencję. Gwałt i zabójstwo prowadzą głównego bohatera w szpony okrutnego wymiaru sprawiedliwości oraz zemsty tylko po to, by na końcu drogi ujawnić ten sam, tyle że usankcjonowany, splot seksu, przemocy i spektaklu przenikający cały porządek społeczny, którego strażnicy ostatecznie oswajają destrukcyjne zapędy Alexa na własny użytek. Kubrick sugeruje jasno, że łączenie seksu i przemocy jest nie tyle chorobą pojedynczych jednostek, ile właściwością całego rodzaju ludzkiego i stworzonego przezeń porządku kultury.

Seksualne obiekty

W takim ujęciu seks w dziełach Kubricka można uznać za silnie uspołeczniony, a jego powiązanie z przemocą i śmiercią sugeruje także łączność ze zjawiskiem władzy i stratyfikacji społecznej, opierającej się właśnie na zmiękczonych formach stosowania siły i destrukcji. W Mechanicznej pomarańczy przerwanie próby gwałtu konkurencyjnej bandy przez Alexa i jego kolegów nie ma na celu ratowania napastowanej dziewczyny, ale konfrontację i zaznaczenie swojej pozycji w światku młodzieżowych gangów. Gdy przerażona ofiara ucieka, obie grupy nie zwracają na nią uwagi, koncentrując się na wzajemnej walce. Wskazuje to na ukierunkowanie zarówno seksualności, jak i przemocy, przez mechanizmy dominacji i hierarchii. Niejako na drugim biegunie tego samego zjawiska zdaje się być umożliwiające społeczny awans małżeństwo Barry’ego Lyndona, cynicznie wykorzystywane przez bohatera i profanowane ostentacyjną niewiernością. Tutaj seks sprowadzony zostaje poniekąd do rodzaju narzędzia, zarówno osiągania korzyści, jak i upokarzania.