Egzorcysta, Psychoza, Kabaret… SCENY FILMOWE ZAINSPIROWANE SŁYNNYMI DZIEŁAMI SZTUKI

Pieter Bruegel Starszy, Droga krzyżowa (1564) – Lech Majewski, Młyn i krzyż (2011)

Obrazy Petera Bruegela Starszego stały się inspiracją dla niejednego filmu. Słynny malarz niderlandzki malował przede wszystkim pejzaże zapełnione postaciami chłopskimi, które go fascynowały. Czerpał motywy z codziennego życia ludu. Często nawiązywał do stylu Hieronima Boscha, malując stylem prostym, precyzyjnie oraz zachowując wiele detali na swoich deskach. Obrazem, który zainteresował reżysera i artystę Lecha Majewskiego, była Droga krzyżowa z 1564 roku. Dzieło jest namalowane w charakterystyczny dla malarza sposób. Wzrok błądzi po pejzażu, próżno szukając punktu najbardziej przykuwającego uwagę. Bruegel obrazuje na niej drogę Chrystusa na Golgotę, nakładając na siebie wiele scen Drogi Krzyżowej. Zawiłość oraz złożoność dzieła przyciągnęła Lecha Majewskiego, który postanowił opowiedzieć za pomocą filmu scenki i fragmenty uwiecznione na obrazie. Temat cierpienia Chrystusa jest zaś przeciwstawiony religijnym prześladowaniom w Niderlandach pod rządami Habsburgów. Co więcej, widz obserwuje niektóre sekwencje filmu oczami Bruegela Starszego, który wyjaśnia strukturę oraz symbolikę jego malarstwa. W początkowym zamyśle produkcja miała być dokumentem opowiadającym historię powstania dzieła malarskiego. Finalnie polski reżyser zmierzył się z realizacją filmu fabularnie. Dzieło jest istną mozaiką, która składa się ze scalonych ze sobą kadrów filmowych oraz fragmentów obrazu. Wiele elementów scenografii oraz postaci nakładano na siebie warstwowo, imitując ożywienie dzieła malarskiego Bruegela. To nie jedyny jednak romans reżysera ze sztuką. W Ogrodzie rozkoszy ziemskich (jak sam tytuł wskazuje) Majewski nawiązuje do malarstwa Hieronima Boscha.

Jacques-Louis David, Śmierć Marata (1793) – Alexander Payne, Schmidt (2002)

Schmidt jest portretem starzejącego się człowieka, któremu przychodzi rzucić się w nieznaną otchłań emerytury. Atakowany rutyną i desperacją Warren Schmidt postanawia adoptować osieroconego chłopca poprzez fundację pomagającą afrykańskim dzieciom. Bohater zaczyna regularnie pisać do chłopca, sześcioletniego Ndugu z Tanzanii listy, w których opisuje swoje życie. Scena spisywania jednego z nich jest wyraźnie wzorowana na słynnym obrazie okresu rewolucji francuskiej. Schmidt podczas spisywania swoim wspomnień zasypia w wannie w charakterystycznej pozie Marata z dzieła Jacques’a-Louisa Davida, Śmierć Marata. Jean-Paul Marat był jednym z przywódców rewolucji francuskiej oraz bliskim przyjacielem malarza. Został zamordowany przez żyrondystkę, Charlotte Corday, prawdopodobnie podczas kąpieli. David jednak heroizuje jego śmierć, malując przyjaciela jako męczennika rewolucji. Idealizując wizerunek Marata, David umieszcza go nagiego w wannie, przedstawiając go na wzór Chrystusa zdjętego z krzyża. Oba wizerunki cechuje spokój, zastosowanie pustej przestrzeni, wykorzystanie linii pionowych oraz poziomych zamiast diagonalii. Marat, podobnie jak Schmidt, jest ukazany z listem. Nie jest to jednak korespondencja, a petycja przyniesiona rzekomo przez morderczynię.

René Magritte, Imperium światła (1953-1954) – William Friedkin, Egzorcysta (1973)

René Magritte, belgijski surrealista, nazywany jest „autorem słów i rzeczy”. Jego dzieła wyróżniają się poetycką nastrojowością oraz precyzyjnym rysunkiem. Artysta przedstawiał świat zuniformizowany, odbity w kolejnych powieleniach. Takie jest również Imperium światła. Oniryczne płótno przedstawia ulicę pogrążoną w mroku, nad którą unosi się błękitne niebo. Przedstawienie samotnej lampy ulicznej przed ciemnością ulicy stało się wyznacznikiem słynnej sceny z filmu Egzorcysta Williama Friedkina. Smuga światła z lewego okna oświetla postać ojca Merrina. Podobnie jest na obrazie malarza, tylko w jednym oknie namalowanej kamienicy pali się światło. Nastrojowe dzieło surrealisty wzbudza ten sam niepokój, co dzieło filmowe Friedkina. Łączą je tajemnica oraz niewyjaśnione zjawiska. Kadr filmu pozwala nam dostrzec jedynie kamienicę pogrążoną w mroku. Nie pokazuje jasnego i baśniowego nieba, które być może unosi się nad budynkiem. Film zamyka się w ramie tej niepokojącej i złowieszczej części płótna Magritte’a.

korekta: Kornelia Farynowska