Zarażeni kinem. O narodzinach FRANCUSKIEJ NOWEJ FALI

„Często pytają mnie, w którym momencie mojej kinomanii zapragnąłem zostać reżyserem czy krytykiem. Prawdę mówiąc, nie wiem; wiem tylko, że chciałem być coraz bliżej filmu”1 – napisał w artykule O czym marzą krytycy? François Truffaut. Jestem przekonany, że pod tymi słowami równie dobrze mógłby podpisać się Jean-Luc Godard, Claude Chabrol, Eric Rohmer (właśc. Maurice Schérer) czy Jacques Rivette. Każdy z nich przeszedł bowiem podobną drogę – od kinofila, przez krytyka, aż po reżysera. Kariera każdego z nich zaczynała się na dobrą sprawę od tego samego – czystej, bezwarunkowej, szalenie zaraźliwej miłości względem kina.

Dzieciństwo znacznej części francuskich nowofalowców przypadło na lata wojenne. W przeciwieństwie do Polaków Francuzi nie bojkotowali instytucji kulturalnych znajdujących się w rękach okupanta – „liczba widzów w kinach podwoiła się w porównaniu z okresem przedwojennym, kwitło życie teatralne, działały kabarety, biblioteki nigdy dotąd nie miały tylu klientów”2. Największym powodzeniem cieszyły się rodzime produkcje, takie jak Kruk Henri-Georges’a Cluozota (widziany przez Truffauta, jeżeli wierzyć jego skrupulatnym zapiskom, czternaście razy), Anioły grzechu Roberta Bressona oraz Wieczorni goście i Komedianci Marcela Carné.

Wiele zmieniło się po wyzwoleniu, kiedy to na ekrany francuskich kin zaczęły trafiać nieobecne do tej pory filmy amerykańskie. Młodzi kinofile beznadziejnie zakochali się w tytułach sygnowanych nazwiskami Hitchocka, Hawksa czy Wellesa. Spora w tym zasługa klubów filmowych, które po 1945 roku zaczęły wyrastać we Francji niczym grzyby po deszczu. Ten wspaniały, funkcjonujący do dziś pod postacią DKF-ów wynalazek po raz pierwszy próbowano wdrożyć nad Sekwaną już w latach 20. Wówczas własne kluby założyli m.in. Jean Vigo i Luis Buñuel – bez większego powodzenia. Dwadzieścia lat później idea trafiła na znacznie podatniejszy grunt, zupełnie nowy rodzaj widza – głodnego kultury inteligenta, który nade wszystko pragnie o kinie dyskutować.

To właśnie w klubach filmowych przyszli nowofalowcy stykali się ze sobą po raz pierwszy, najczęściej nieświadomie. Chodzili na te same filmy, zawsze biorąc udział w dyskusjach i konkursach, które następowały zwykle po projekcjach. Jak wspomina w obszernej monografii nurtu Tadeusz Lubelski: „Najmodniejsze były wtorki w Studiu Parnasse; czekano zwłaszcza na konkurs dla kinowych erudytów, który szef klubu, Jean-Louis Cheray, przeprowadzał co tydzień na zakończenie dyskusji. Zwycięzca otrzymywał wolny wstęp na następny miesiąc. Odkąd na początku 1949 roku z rodzimego Rouen przybył do Paryża Jacques Rivette, stał się on prawdziwym postrachem klubowiczów; niski, chudy, przeraźliwie poważny, umiał błyskawicznie odpowiadać na najtrudniejsze pytania, miał więc stale kilka klubowych foteli do dyspozycji”3.