WSPANIAŁE STULECIE. Pierwsze przekrojowe opracowanie w polskim internecie!

SŁOWNICZEK

Aga – zwrot grzecznościowy, „pan”, przysługiwał nie tylko wyższej rangi eunuchom, ale też właścicielom ziemskim.

Bey – tytuł używany dla wodzów wojskowych.

Czwartkowa noc – noc, którą sułtan spędza z żoną. Każda nałożnica chce zostać z nim noc z czwartku na piątek, gdyż wtedy najlepiej zajść w ciążę, a potem rodzić księcia.

Dywan – rada doradcza sułtana, która obradowała w pałacu w Stambule. Kierowany był zwykle przez wielkiego wezyra (odpowiednik dzisiejszego premiera) i składał się z czterech do jedenastu wezyrów. Ponadto w jego skład wchodził także aga (przywódca) janczarów oraz wielu innych urzędników i najważniejszych przedstawicieli religijnych w państwie.

Fatwa – wyłącznie pisemna opinia wyjaśniająca kontrowersyjną kwestię – teologiczną, teologiczno-prawną lub prawną. Wydawana była przez wysokiego uczonego – teologa muzułmańskiego (muftiego w sunnizmie lub mudżtahida w szyizmie).

Faworyta – niewolnica, z którą sułtan spędził noc. Po nocy z władcą przeprowadzała się na piętro faworyt i dostawała własną komnatę. Jeśli udało jej się urodzić sułtanowi dziecko, stawała się konkubiną.

Fioletowa chusta – chusta rzucona przez sułtana tej nałożnicy, która najbardziej oczarowała go na przykład swoim tańcem. Był to symbol zaproszenia jej do alkowy na noc.

Hammam – łaźnia służąca do kąpieli, masaży czy zabiegów kosmetycznych. Wbrew temu, co ukazane jest w serialu Wspaniałe stulecie, w haremie istniały łazienki, z których korzystali mieszkańcy pałacu, a sam hammam znajdował się poza haremem.

Harem – prywatna część rezydencji sułtana. Mieszkała tam jego matka, która stała w haremowej hierarchii najwyżej, żony sułtana, nałożnice oraz haremowa służba – w tym pilnujący haremu eunuchowie. Powstał za czasów Roksolany (Hürrem), która przeniosła się tu z całym dworem ze starego pałacu. Ciekawostką jest, że za czasów Sulejmana mieszkało w nim trzysta niewolnic, natomiast podczas panowania Sułtana Murada III… Tysiąc dwieście. Zwyczaj izolowania kobiet Arabowie przejęli w VII wieku od bizantyjczyków.

Hatun – zwrot grzecznościowy stosowany wobec kobiety o wysokim statusie, „pani”.

Janczarzy – oddziały piechoty tureckiej stanowiące trzon wojsk Imperium osmańskiego od XV do XIX wieku.

Kalfa – czeladniczka w haremie kierująca haremową służbą.

Konkubina – (inaczej hasyka) faworyta, która urodziła sułtanowi dziecko.

Lokma – deser turecki w postaci słodkich i tuczących pączków. Lokma po dziś dzień jest rozdawana z okazji świąt czy ważnych uroczystości.

Pałac Topkapi – pierwsza siedziba osmańskich sułtanów. Była ich siedzibą przez prawie czterysta lat od czasu zdobycia Konstantynopola w 1453 roku. Wtedy sułtan Mehmed II przeniósł tu stolicę swojego państwa z Adrianopola (dzisiejsze Edirne). Budowa pierwszej wersji pałacu trwała co najmniej siedem lat, ale kolejni władcy dobudowywali kolejne części posiadłości. W szczytowym okresie pałac zajmował sześcet tysięcy metrów kwadratowych, a zamieszkiwały go cztery tysiące osób.

Rachatłukum – słodki wyrób cukierniczy o smaku owocowym i konsystencji galaretki. Jest podawany w formie kostek oprószonych cukrem pudrem.

Szerbet – tradycyjny turecki napój. We Wspaniałym stuleciu podawano go, gdy okazywało się, że sułtanka spodziewa się dziecka oraz po jego szczęśliwych narodzinach. Dawniej wierzono, że posiada uzdrawiające właściwości, zapewne poprzez fakt, że przygotowywany był z różnego rodzaju ziół. Dziś podaje się go podczas upalnych dni, ale także na weselach.

Valide Sultan – królowa matka. Tytuł przysługujący żyjącej matce sułtana (matkom, które zmarły przed wstąpieniem syna na tron, nie przyznawano tego tytułu). W haremowej hierarchii stała najwyżej. Tytuł ten został po raz pierwszy użyty w XVI wieku w stosunku do sułtanki Ayşe Hafsy, małżonki Selima I Groźnego i matki Sulejmana Wspaniałego, zastępując dotychczasowy tytuł mehd-i ülya („kolebka najwyższego”).

Wezyr – minister, doradca sułtana.

Wielki wezyr – jedyny przedstawiciel sułtana, prawa ręka sułtana, dziś powiedzielibyśmy: premier.

korekta: Kornelia Farynowska