SAM PECKINPAH. Krwawy moralista

1970-1971 – “BALLADA O CABLE’U HOGUE” I “NĘDZNE PSY”

Po nakręceniu “Dzikiej bandy” Peckinpah zdobył się na gest odwagi, zrealizował komedię. “Ballada o Cable’u Hogue” (1970) jest filmowym kuriozum, nie tylko w karierze Peckinpaha, ale i w całej historii amerykańskiego westernu. Obraz ponownie podejmujący temat zmierzchu Starego Zachodu, wypieranego przez Nowy – tutaj, jak w wielu nostalgicznych westernach, symbolizowany przez automobil, rozjeżdżający nawet głównego bohatera filmu w tragikomicznym finale filmowej ballady. Cable Hogue (Jason Robards) jest samotnym “Westernerem”, pozostawionym przez zdradliwych kompanów na środku pustyni. Przez przypadek trafia do małego miasteczka zapomnianego przez czas, gdzie z pomocą prostytutki o złotym sercu (Stella Stevens) i zwariowanego kaznodziei (David Warner) próbuje rozpocząć nowe, ustabilizowane życie. Bohater “Ballady…” jest jednak rewolwerowcem, reliktem świata wielkich prerii i miast bezprawia – musi więc, jak i świat, do którego należy, odejść, przejść do legendy. W tym humorystycznym filmowym epitafium dla Dzikiego Zachodu Peckinpahowi, w sposób mistrzowski, bez używania niepotrzebnych filmowych ozdobników, udało się pokazać przemijalność i krótkotrwałość ludzkiego życia.

Zrealizowane rok później, w Anglii, “Nędzne psy”, znów przypomniały o Peckinpahu, jako o twórcy brutalnych i gwałtownych opowieści. “Nędzne psy” to najbardziej kontrowersyjny z filmów “krwawego Sama”. W Anglii dopiero w 1999 roku ukazała się pełna, nieocenzurowana wersja tego filmu i to wyłącznie w wydaniu kasetowym. Opierając się na kontrowersyjnej powieści Gordona M. Williamsa “Oblężenie farmy Trenchera”, Peckinpah stworzył pełne grozy i napięcia studium osaczenia. Główną postacią filmu jest amerykański “jajogłowy” – matematyk David (Dustin Hoffman), wraz z piękną, młodą żoną Amy (Susan George) przybywający na angielską prowincję. Wobec seksualnej bierności swego męża, kobieta prowokuje miejscowych osiłków. Korzystając ze sposobności, mężczyźni brutalnie gwałcą Amy. W finale filmu dochodzi do starcia Davida z bandą gwałcicieli, podczas której nieśmiały i skryty Amerykanin okazuje się bezwzględnym oprawcą, w akcie obrony nie przebierającym w najbardziej prymitywnych środkach.

“Peckinpah odziera swych bohaterów z ludzkich cech. To zwierzęta, brutalnie walczące o samice i terytorium.” – pisał recenzent “New York Timesa” (8). Twórca “Nędznych psów” w sposób precyzyjny ukazał rozkręcający się mechanizm przemocy, gdzie jeden akt brutalności wywołuje drugi, aż do całkowitego unicestwienia jednej ze stron konfliktu. Schemat fabularny filmu zostaje spłaszczony do prostego systemu “akcji i reakcji”. Do tego reżyser prowadzi uwagę widza w taki sposób, że ten, będąc naocznym świadkiem filmowych wydarzeń (sugestywnie zintensyfikowanych przez Peckinpaha), nie ma innego wyjścia, jak tylko zaakceptować samozachowawcze, okrutne, ale i bardzo skuteczne działanie Davida – nie znajdując dla niego żadnej logicznej alternatywy. Stąd pewnie określenie “filmu faszystowskiego”(9) ukute na “Nędzne psy” przez Paulinę Kael.

Opinia Kael o filmie Peckinpaha jako o filmie “faszystowskim” rozpętała prawdziwą burzę na łamach amerykańskiej prasy. Jednak najlepszą ripostę dał Kael sam Peckinpah, zbywając opinię dziennikarki, krótkim stwierdzeniem: “Kurczę, ona chyba nie widziała “Narodzin narodu” Griffitha.” (10). A jednak i tutaj, w tym świecie opartym na brutalności, Peckinpah przekornie ukrywa pozytywną wartość. David wcale nie atakuje pierwszy. Likwiduje napastników tylko po to, aby uchronić przed linczem niepełnosprawnego umysłowo mężczyznę (David Warner), niesłusznie oskarżonego o gwałt, ukrywającego się w mieszkaniu matematyka. “Jedźmy do domu” – mówi uratowany z pogromu, “Nie mam już domu” – odpowiada David, wyrażając tym samym wątpliwość co do możliwości życia w społeczeństwie pod maską kultury skrywającym oblicze bestii. Najbardziej kontestatorski z filmów Peckinpaha jest zarazem obrazem najbardziej konserwatywnym – bohater odrzuca swoje człowieczeństwo tylko po to, by uratować życie drugiego człowieka.

8. Sam Peckinpah on “Straw Dogs” (w:) www.greatdirectors.co.uk
9. Fine Marshall, A “Straw” Is Born, (w:) Ibid., s.212
10. Ibid., s. 212