PANORAMA ZAGŁADY. 10 filmów o Holokauście, które powinniście obejrzeć

Na dziś przypada dzień pamięci o Holokauście, jednej z najstraszliwszych masakr w dziejach ludzkości. Wciąż przeraża sam zamysł masowej eksterminacji na podłożu rasowo-etnicznym, który doprowadził do powstania obozów zagłady i śmierci kilku milionów ludzi, w większości narodowości lub pochodzenia żydowskiego. Pomimo że od wyzwalania obozów koncentracyjnych w Europie minęło już ponad siedemdziesiąt lat, pamięć o tamtych wydarzeniach nie przestaje być ważna i potrzebna, zwłaszcza jako przestroga dla kolejnych pokoleń przed tym, do czego zdolny jest rodzaj ludzki. Jedną z form upamiętnienia i zachowania dla potomności owej ogólnoludzkiej traumy stanowią filmy podejmujące ten temat.

Filmów o Holokauście powstało przez lata bardzo wiele i nie sposób wymienić wszystkich w jednym tekście. Jednak warto zauważyć, jak duża jest różnorodność i jak duży wybór oferuje kino w temacie Zagłady. Z okazji przypadającego na 27 stycznia wspomnienia tej tragedii postanowiłem zaproponować dziesięć filmów, które warto i należy obejrzeć. Ze względu na obszerność zarówno kinowych zobrazowań Holokaustu, jak i wielowymiarowość samego zdarzenia, postanowiłem podzielić zestawienie na dwie części – w pierwszej, którą nazywam „klasyczną”, przywołuję filmy popularne, powszechnie uznawane za klasykę kina oraz ukazujące temat Zagłady z tradycyjnego dramaturgicznie punktu widzenia. „Klasyczne” oznacza tu więc przede wszystkim konwencję dostosowaną do najszerzej przyjętych standardów ekranowej dramaturgii oraz będącą jej pochodną pozycją w powszechnej świadomości odbiorców kina. W drugiej części tekstu z kolei wskazuję na te filmy, które do tematyki Holokaustu podchodzą w inny sposób, odbiegający od szeroko przyjętych wzorców – czy to przez filmową formę, jak i sposób potraktowania Zagłady.

W ten sposób mam nadzieję stworzyć coś na kształt skondensowanej mapy tego nieprzyjemnego nurtu kina, upamiętniającego zdarzenia z okresu II wojny światowej i na różny sposób przestrzegającego przed występnością ludzkiej natury.

Pozycje klasyczne

Lista Schindlera

Prawdopodobnie najpopularniejszy film o Holokauście to jedno z najważniejszych dokonań w dorobku Stevena Spielberga. Czarno-biały, stylowy, okraszony znakomitym aktorstwem i wzruszający do głębi film o Oskarze Schindlerze to pozycja obowiązkowa dla każdego miłośnika kina. Jest to też przy okazji niezwykła, poruszająca lekcja historii, wskazująca na skomplikowanie moralne tamtych czasów i złożoność ludzkich postaw wobec Zagłady. Lista Schindlera w swoim wyrafinowaniu portretuje moment upadku kultury, w którym jednak wciąż tlą się iskry dobroci i humanistycznej wrażliwości. Ten film to precyzyjna, znakomita artystyczna wizja najmroczniejszej karty naszej historii, która służyć może za upamiętnienie tamtych czasów, z całym ich tragizmem.

Wybór Zofii

Wybitny, emocjonalny film Alana J. Pakuli z jedną z najlepszych ról Meryl Streep to niezwykle efektowne połączenie. Klasyczny sentymentalny melodramat rozsadzony szokującą historią wojenną przynosi jeden z najbardziej wstrząsających obrazów traumy wywoływanej przez Holokaust. Tytułowy wybór uświadamia boleśnie skalę i nierozwiązywalność dylematów, przed którymi stawiani byli ludzie w czasie II wojny światowej i Zagłady. Film szarga nerwy i niemalże paraliżuje swoim tragicznym wydźwiękiem, uświadamiając widzowi, jak głębokie mogą być rany zadane przed laty – rany nie tylko na ciele i w psychice ofiar, ale całego społeczeństwa, w którym tragedia się zdarzyła i w którym ocalali próbują żyć dalej.

Chłopiec w pasiastej piżamie

Można co prawda zarzucać umieszczeniu dwójki dzieci w centrum filmu o Holokauście manipulowanie emocjami widzów, ale nie da się przecież zaprzeczyć, że ów dramat dotknął również tych najmłodszych. Dlatego warto sięgnąć po film Marka Hermana, opowiadający historię tragicznej przyjaźni syna komendanta obozu śmierci i osadzonego w nim chłopca. Chłopiec w pasiastej piżamie z perspektywy dziecka ukazuje niezrozumiały absurd śmiertelnej machiny. To także poruszający obraz konfrontacji dziecięcej niewinności i dobroci ze światem dorosłych ideologii, sporów i podziałów. Film bardzo gra na emocjach, jednak w tym konkretnym przypadku jest to uzasadnione – nie da się opowiedzieć w sposób dosadny i pouczający o takiej grozie bez schwycenia widza za gardło.

Ucieczka z Sobiboru

Brytyjsko-jugosłowiański film opowiadający o powstaniu i ucieczce z obozu koncentracyjnego w Sobiborze to z kolei produkcja ukazująca niezłomną walkę ofiar o przetrwanie podczas Zagłady. Ucieczka z Sobiboru, prezentując grozę niemieckich obozów i komór gazowych, tworzy też sprawne wojenne widowisko, nieprzedstawiające osadzonych w obozie jako bezwolną masę, ale oddające im inicjatywę i sprawczość. Świetnie zrealizowana produkcja sprawdza się zarówno jako emocjonalny dramat, jak i film o wartkiej akcji, z pamiętnymi rolami Alana Arkina oraz Rutgera Hauera, stając się swoistym symbolem nierównej walki ofiar z oprawcami.

Pianista

Być może najbardziej osobiste dzieło Romana Polańskiego zalicza się na pewno do jego najlepszych. Kameralna historia Władysława Szpilmana służy tu reżyserowi do przekrojowego spojrzenia na kwestię Holokaustu oraz leżącego u jego podstaw antysemityzmu. Pomimo skoncentrowania się na jednostkowej historii warszawskiego Żyda Polańskiemu udaje się także oddać skalę tragedii i zniszczeń, jakie poczyniła w ludziach oraz ich otoczeniu wojenna machina. Pianista to poruszające magnum opus filmów o Zagładzie, skupiające jak w soczewce wszystkie najważniejsze jego elementy – naładowanie emocjami, psychologiczną głębię i dramatyczny patos, nadający filmowi nośność i powagę.