KINO EUROPEJSKIE: Michael Haneke

Magdalena Skorus

1 stycznia 2012

REKLAMA

Kino niepokoju. Haneke najczęściej sięga po takie tematy filmowe, które umożliwiają mu ukazywanie kolejnych stadiów dezintegracji i dysfunkcji czy natężenia destrukcji. Wielokrotnie podejmuje temat alienacji i anonimowości oraz znieczulicy społeczeństwa w czasach konsumpcji i dobrobytu. Przygląda się z lodowatym dystansem “morderstwu dla zabawy, żeby sprawdzić, jak to jest”, obnaża komunikacyjne kalectwo społeczeństwa, które pogłębia granice między kulturami, czy dwojgiem ludzi. Jego obserwacja skupia się np. na postępującym rozpadzie rodziny na skutek jakiegoś czynnika zewnętrznego lub wewnętrznego, dotąd nie ujawnionego (Siódmy kontynent, Benny’s video, Czas wilka, Funny games, Kod nieznany, Ukryte, Biała wstążka).

Antyspektakularna trauma, czyli przemoc według Haneke. Przemoc w filmach Haneke jest czymś oczywistym, a jednak w swej istocie w antyhollywoodzkim stylu. Reżyser polemizuje z beztroskim, rozrywkowym ukazywaniem przemocy w kinie amerykańskim i przestawia punkt ciężkości na obserwatora aktu przemocy, czyli widza. Sceny przemocy najczęściej nie są ukazane wprost, ale zasugerowane przez ścieżkę dźwiękową filmu lub reakcje, gesty, mimikę ofiar/agresorów/morderców, scenerię wydarzenia (np. Funny games). Haneke koncentruje się bardziej na ukazywaniu cierpienia ofiar niż na epatowaniu scenami agresji, okaleczeń, śmierci. Reżyser operuje tu sugestią i prowokacją. Natomiast prezentacja agresji wprost (np. Benny’s video, Pianistka, Ukryte) ma zazwyczaj charakter krótkich wybuchów przemocy lub zaskakujących, nagłych aktów zbrodni. To, co naprawdę przeraża w filmach Haneke, to raczej lodowaty dystans prezentacji, surowa dramaturgia (prekursorem takiego programu filmowego był Robert Bresson), brak happy endów, sekwencji ratunku, czy scenariusza zemsty. Według Haneke film ma być rodzajem katharsis dla widza, inspiracją i ukłonem w stronę jego inteligencji.

Podobne wpisy

Dla tych powodów portrety bohaterów filmowych Haneke są z gruntu antypsychologiczne. Nietypowe, dziwne zachowania sadomasochistycznej bohaterki Pianistki czy narcystycznego nastolatka z Benny’s video nie są wyjaśniane czy usprawiedliwiane w psychologiczny sposób; mordercy z Funny games i wpadający w furię ojciec z Siódmego kontynentu nie mają motywów. W zamyśle reżysera postacie filmowe mają być tylko powierzchownymi projekcjami, “pustymi miejscami”, które wypełnią wyobraźnia, myśli i emocje widza. Haneke posuwa się do drastycznego ograniczenia konstrukcji postaci w celu wywołania u odbiorcy efektu “wczuwania się”.

Filmy reżysera mają prowokować do myślenia, działać na intelekt i psychikę, budzić żywe reakcje. Haneke nigdy nie podaje gotowych odpowiedzi na ukazane w filmie problemy, za to na końcu stawia mnóstwo pytań. Według reżysera, film staje się dzięki temu bogatszym doświadczeniem dla odbiorcy. Tworzy wysublimowane, refleksyjne i polemiczne kino, którego materią są “zastraszająco” proste fabuły, chłodna obserwacja, ekstremalnie długie statyczne ujęcia i lakoniczny montaż. Chłód, dystans, unosząca się wszędzie aura czegoś niewyjaśnionego oraz ironiczny autotematyzm filmu są odczuwalnymi wyznacznikami jego stylu.

Haneke często kwestionuje wiarygodność obrazów postrzeganych przez widza poprzez kontrastowanie ich ze ścieżką dźwiękową, niosącą odmienne/sprzeczne informacje (np. Funny games, Kod nieznany); przedstawiając zdarzenia, które wydają się nie mieć końca, sensu i sprawcy (Biała wstążka, Ukryte).

1974 – After Liverpool (TV)

1976 – Sperrműll (TV)

1976 – Three Paths to the Lake (TV)

1979 – Lemminge, Teil 1 Arkadien (TV)

1979 – Lemminge, Teil 2 Verletzungen (TV)

1983 – Variation (TV)

1985 – Wer war Edgar Allan? (TV)

1986 – Fraulein (TV)

1989 – Siódmy kontynent

1991 – Nachruf fűr einen Mőrder (TV)

1992 – Benny’s Video

1993 – Die Rebellion (TV)