KINO EUROPEJSKIE: Michael Haneke

Michael Haneke jest Austriakiem. Urodził się w 1942 r. w Monachium, dorastał w Wiedniu, a dziś, jako dojrzały reżyser, lubi spędzać wolne chwile w swoim domu w Dolnej Austrii. Realizacją filmów nie zajmuje się z przypadku, jest synem aktorki Beatrix von Degenschild oraz reżysera i aktora Fritza Haneke. Wybór ścieżki twórczej nie był spontanicznym impulsem, lecz starannie przemyślaną strategią.

Studiował psychologię, filozofię i teatrologię na Uniwersytecie Wiedeńskim. Szybko zamienił teorię na praktykę i swoje pierwsze przedstawienia teatralne zrealizował dla Südwestfunk Theater Company w latach 1967-1970. Jego realizacje teatralne miały swoje premiery m.in. w Düsseldorfie, Frankfurcie, Hamburgu, Berlinie i Wiedniu. Sięgał po Strindberga, Goethego czy Kleista. Uciekając przed zamknięciem w „teatralnej puszce”, spróbował swoich sił w znacznie bardziej żywiołowym medium, czyli telewizji. Tam zaczynał jako scenarzysta, a od 1974 r. również jako reżyser. Na dużym ekranie zadebiutował dopiero w 1989 r. filmem Siódmy kontynent.

Intrygująca i prowokacyjna w owym czasie historia Evy, która udaje, że traci wzrok tylko po to, aby zwrócić na siebie uwagę rodziców, wzbudziła zainteresowanie na festiwalu w Locarno. Tam Haneke otrzymał pierwszą prestiżową nagrodę: Ernest Artaria Award. Sporo zamieszania wywołał następny film pt. Benny’s Video, opowiadający o nastolatku ulegającym fatalnemu zauroczeniu przemocą w filmach video. Krytyka przyznała reżyserowi nagrodę FIPRESCI podczas rozdania Europejskich Nagród Filmowych w 1993 r.

Kolejne filmy reżysera nie przeszły bez echa na europejskich przeglądach i festiwalach, ale prawdziwy przełom nastąpił dopiero w 1997 r., kiedy to dzięki filmowi Funny Games nazwisko Haneke stało się znane szerszemu odbiorcy. Na festiwalu filmowym w Belgii Haneke otrzymał nagrodę FIPRESCI, pojawiła się nominacja do Złotej Palmy. Powstał film podejmujący temat przemocy przeraźliwie chłodno, „bez zmiłowania”, wyprowadzający grę z widzem na szczyty moralnej prowokacji. Haneke zburzył trzecią, a nawet czwartą ścianę fabularnej umowności. Przedstawił przemoc ironicznie i widowiskowo, ale w opozycji do amerykańskiej estetyki. Krytyka szybko przypięła mu dumny tytuł artysty oraz mistrza antyspektakularnej traumy. Ten film wyznaczył koniec pewnego etapu twórczości Haneke – zakończył serię obrazów finansowanych z funduszy państwowych skupiających się na krytycznej obserwacji społeczeństwa austriackiego.

Odtąd w jego filmach pojawiała się plejada wielkich nazwisk kina europejskiego: Juliette Binoche, Isabelle Huppert czy Daniel Auteuil, zarysował się także szerszy krąg tematyczny, obejmujący problemy społeczeństwa europejskiego w ogóle. Haneke, dotychczas autor scenariuszy do większości swoich filmów, wyjątkowo sięgnął także do książki Elfriede Jelinek, ekranizując powstającą w aurze skandalu Pianistkę (2001). Obraz ten został nagrodzony Grand Prix w Cannes. Reżyser stał się laureatem wielu nagród przyznawanych przez międzynarodowe stowarzyszenia krytyki oraz oświaty. Najczęściej nominowanym i nagradzanym filmem jest Ukryte (2005).

W 2006 r. Michael Haneke wyreżyserował w Paryżu swoją pierwszą operę – Don Giovanni Wolfganga Amadeusza Mozarta, jednak jego niekonwencjonalna interpretacja wzbudziła mieszane odczucia wśród odbiorców. Reżyser wywołał także głośny skandal tuż przed rozpoczęciem 28. Festiwalu Filmowego w Moskwie, kiedy jako przewodniczący wycofał się z prac jury w ostatniej chwili, lekceważąc organizatorów i przygotowany przez nich pokaz jego filmów.

Haneke jest również profesorem i wykładowcą Akademii Filmowej w Wenecji. W 2008 roku dołączył do 105 osobistości Academy of Motion Picture and Science. Zapytany o dziesiątkę najwspanialszych filmów w historii kina wymienia m.in.: Zwierciadło Tarkowskiego, Saló, czyli 120 dni Sodomy Passoliniego, Anioła zagłady Buňuela, Psychozę Hitchcocka oraz Zaćmienie Antonioniego.

Najważniejsze nagrody:

1992 – Benny’s video – wenecka nagroda filmowa na Viennale.

1993 – Benny’s video – Europejska Nagroda Filmowa FIPRESCI.

1997 – Funny Games – Srebrny Hugo za najlepszą reżyserię

               na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Chicago.

2000 – Kod nieznany – nagroda specjalna Jury Ekumenicznego podczas Festiwalu w Cannes.

2001 – Pianistka – Grand Prix na Festiwalu w Cannes.

2005 – Ukryte – nagroda za najlepszą reżyserię, nagroda Jury Ekumenicznego

               oraz nagroda FIPRESCI na Festiwalu w Cannes.

2009 – Biała wstążka – Złota Palma oraz nagroda FIPRESCI na Festiwalu w Cannes.