Filmowe CZARY-MARY. Najlepsze FILMY O CZAROWNICACH

Postać czarownicy pobudza wyobraźnię twórców od zarania dziejów jako istota magiczna, czasami czyniąca dobro i fascynująca, czasami przerażająca i zagrażająca ludzkiemu bezpieczeństwu. Czarownice mnożą się na kartach powieści, ludowych podań, baśni i książek dla dzieci, podobnie jak i w kinie, gdzie występują w filmach różnych gatunków – nie tylko w horrorach, lecz także filmach animowanych, familijnych, romantycznych, komediach i dramatach. Również jej wizerunki są różne, choć najczęściej zbliżone do stereotypowego, zakorzenionego w kulturze zachodniej, wizerunku wiedźmy z zakrzywionym nosem pokrytym brodawkami, ze spiczastym kapeluszem, latającej na miotle. Często jednak wiedźmami są nie tylko kobiety stare, brzydkie i złe, lecz także nastolatki, piękne, samotne kobiety, matki i żony.

Początki: Czarownice (1922)

Aby zacząć mówić o wizerunku czarownicy w kinie, trzeba rozpocząć od tworu kinematograficznie wyjątkowego w formie i gatunku – szwedzkich Czarownic (Häxan) z 1922 roku w reżyserii Benjamina Christensena. Podzielone na cztery części Czarownice to tak naprawdę naukowe studium przyczyn polowań na czarownice. Bazując na historycznych źródłach, ze słynnym średniowiecznym traktatem na temat czarownictwa Młot na czarownice na czele, i wykorzystując historyczne rekonstrukcje, Christensen ukazuje różne przypadki osób oskarżonych o czary i wyjaśnia je ówczesnym zacofaniem, uprzedzeniami, wiarą w przesądy i tym, że oskarżyciele nie znali chorób psychicznych. Poza tym nieme Czarownice są zachwycającym połączeniem filmu dokumentalnego i horroru, świetnie zrealizowanym plastycznie filmem w zakresie kostiumów i scenografii. Film Christensena to do dziś niezwykle oryginalne dzieło kinematografii europejskiej, chociaż w Europie czarownice nie były tak oczywistymi filmowymi bohaterkami jak chociażby w Stanach Zjednoczonych. W 1937 roku Walt Disney powołał do życia złą wiedźmę z Królewny Śnieżki i siedmiu krasnoludków, a w 1939 Margaret Hamilton stworzyła niezapomnianą kreację Złej Czarownicy z Zachodu w Czarnoksiężniku z Krainy Oz.

Wizerunki obydwu są do dziś silnie zakorzenione w kulturze zachodniej. To również czarownice bardzo stereotypowe, biorąc pod uwagę wygląd i cechy charakteru, co można wytłumaczyć tym, że chodzi o filmy dla dzieci. Rysownicy ze studia Disneya opierali wizerunek złej wiedźmy na starych, niemieckich ilustracjach do baśni braci Grimm. Co ciekawe, twórcy Czarnoksiężnika z Krainy Oz tworząc Złą Czarownicę z Zachodu, początkowo chcieli uczynić ją złą, chłodną pięknością, inspirowali się bowiem właśnie wiedźmą-macochą z animacji Disneya (do roli zatrudniono piękną Gale Sondergaard). Ostatecznie zyskała rys znacznie bliższy Disneyowskiej bohaterce po przemianie z piękności w szpetną wiedźmę. Piękna wiedźma jest za to antagonistką w znacznie późniejszej, Disneyowskiej Śpiącej królewnie (1959).

O czarownicach z Salem: Ożeniłem się z czarownicą (1942)

W 1942 roku powstaje film Ożeniłem się z czarownicą (I Married a Witch) z Veronicą Lake i Frederikiem Marchem. W XVII-wiecznym Salem Jennifer i jej ojciec Daniel zostają spaleni na stosie za czarownictwo. Na śmierć skazał ich sędzia purytanin Jonathan Wooley, jednak tuż przed śmiercią Jennifer rzuca na męskich potomków sędziego klątwę, która polega na tym, że każdy mężczyzna z rodu Wooleyów będzie skazany na poślubienie niedobrej i złośliwej kobiety. Prochy Jennifer i Daniela zostają zakopane pod drzewem w celu uwięzienia dusz zmarłych w jego pniu. Gdy po kilku stuleciach piorun uderza w drzewo, które pęka na pół, uwolnione duchy odkrywają, że jest 1942 rok, a jeden z potomków Wooleya właśnie ma zamiar wziąć ślub. Chociaż streszczenie fabuły na to nie wskazuje, Ożeniłem się z czarownicą to lekka komedia z wątkiem romantycznym.

Motyw Salem często był wykorzystywany jako rama narracyjna czy miejsce akcji. Poza oczywistymi dramatami starającymi się mniej lub bardziej wiernie relacjonować historyczne wydarzenia, jak Czarownice z Salem (1996) z Winoną Ryder i Danielem Day-Lewisem czy francuskie Les Sorcières de Salem (1956), powstawały także filmy czy seriale otwarcie parodiujące ten ważny moment w dziejach USA (Simpsonowie czy The Ghost Busters z 1975) lub traktujące wątek czarownictwa jako pretekst do ukazania na ekranie historii, nierzadko miłosnej (Maid of Salem, 1937; Hokus pokus, 1993).

Zaczarowany romans – czarownica i śmiertelnik: Czarna magia na Manhattanie (1958)

Dzięki Ożeniłem się z czarownicą do kanonu amerykańskiej kinematografii na stałe weszły urodziwe, blondwłose wiedźmy, a co więcej – doskonale sprawdzała się formuła komedii i romansu w filmach o czarownicach. Na motywie filmu René Claira powstał serial o tym samym tytule (po angielsku brzmiał on Bewitched) emitowany na ABC w latach 1964-1972. Amerykański sitcom opowiada o „zwyczajnej amerykańskiej dziewczynie” (jak głosił narrator pierwszego odcinka), która poślubiła „zwyczajnego, amerykańskiego chłopaka” – z tym wyjątkiem, że ta dziewczyna była czarownicą. Serial cieszył się ogromną popularnością w latach 60., a jego twórca Sol Saks nie ukrywał, że inspiracją dla niego był film Ożeniłem się z czarownicą, a także hit wytwórni Columbia z 1958 roku – Czarna magia na Manhattanie (Bell, Book and Candle). To opowieść o samotnej, znudzonej życiem czarownicy, która poznaje w swoim budynku nowego lokatora – mężczyznę. Z pomocą swojego chowańca (w tradycyjnym folklorze to zwierzę pomagające czarownicy w magii) – syjamskiego kota Pyewacketa – robi wszystko, by sąsiad porzucił swoją narzeczoną i zakochał się w niej samej. W rolach głównych obsadzono Kim Novak i Jamesa Stewarta, którzy w tym samym roku zagrali jeszcze u Alfreda Hitchcocka w Zawrocie głowy (Vertigo). 

Ożeniłem się z czarownicą, Czarna magia na Manhattanie i Bewitched położyły fundamenty pod rozwój filmu romantycznego z czarownicami w roli głównej.