Nie wiedziałem zbyt wiele o Coco Chanel. Mała czarna, perfumy, film reklamowy z Nicole Kidman… To właściwie wszystko. Modą za bardzo się nie interesuję, ruchy feministyczne też trudno uznać za moją specjalność. Do filmu Anne Fontaine podszedłem więc na chłodno – po prostu usiadłem w fotelu, mając nadzieję na obejrzenie ciekawej historii. Ładnie podanej, z udziałem dobrych aktorów, takiej, którą ogląda się bez znużenia. I nie zawiodłem się. Dla mnie Coco Chanel to z pewnością jedna z lepszych propozycji, rozpoczętego właśnie, sezonu ogórkowego. Ale ja to ja. Do kina w pierwszej kolejności wybiorą się jednak „wyznawcy”, a raczej „wyznawczynie” francuskiej ikony mody. Wdzięczne nie tylko za sukienki, garsonki, żakiety, perfumy i kapelusze. Ale również, a nawet przede wszystkim, za wyswobodzenie kobiet z gorsetów, za pokazanie, że nadają się do czegoś więcej, niż bycia tylko ładnym dodatkiem. I tutaj może pojawić się problem. Film nie jest bowiem laurką, hołdem złożonym życiu i twórczości Chanel. To zaledwie wycinek, pewien niewielki fragment – jak sam tytuł wskazuje (w oryginale brzmi on Coco avant Chanel – czyli „Coco przed Chanel”), dotyczący okresu, zanim rozpoczęła się jej wielka kariera. I ja taką formę kupuję. Mam jednak wrażenie, że jako jeden z nielicznych…

Filmowe biografie mają to do siebie, że tak naprawdę niewiele się między sobą różnią. Pomimo dużego rozrzutu wśród postaci, o których opowiadają – inne są czasy, w których przyszło im żyć, problemy, z którymi trzeba było się mierzyć, wreszcie inna jest także dziedzina przynosząca im sławę. Ale schemat opowieści jest zawsze podobny. Trudne dzieciństwo, postanowienie osiągnięcia sukcesu, powolne wspinanie się na szczyt i spektakularny upadek. Bo geniusze przeważnie okazują się być nieudacznikami w życiu – takim zwykłym, codziennym, w otoczeniu innych, gdzie nie przydaje się ich talent. I koniec kariery równoznaczny jest z końcem wszystkiego. Wtedy ekran ciemnieje, w tle słychać przygnębiającą muzykę, światła w kinie zapalają się, a my, widzowie, mamy opuszczać salę z tysiącem kłębiących się w głowie myśli. I zazwyczaj tak się zresztą dzieje. Filmowa biografia to właściwie taki „pewniak” – dobry rzemieślnik bez większego problemu zrobi z niej obraz, który spodoba się zarówno tłumom, jak i krytykom, nikt nie będzie specjalnie psioczył (po pierwsze – bo z reguły nie ma powodów, po drugie – bo nie wypada), z kolei kilku oniemiałych z zachwytu pewnie by się znalazło. Reżyser na zawsze zapisze się jako ten, który nakręcił biografię tego lub tamtego, a odtwórca głównej roli – prócz zgarnięcia kilku cennych nagród – nawet w przypadku późniejszego niefartu, będzie mógł powiedzieć „Tak, to ja – ten od …..”. Stąd też gatunek ten ma w ostatnich latach naprawdę dobrą passę – rocznie docierają do Polski minimum trzy – cztery tego typu filmy. Ale im więcej tytułów, tym wyższe wymagania widza. Schemat powoli staje się już utarty, a nie każdy reżyser jest przecież Milosem Formanem – filmowa biografia zaczyna nużyć. Nawet jeśli dotyczy wyjątkowo ciekawych postaci…

Coco Chanel w reżyserii Anne Fontaine czekała więc droga pod górkę. I to nie tylko z powodu powolnego wyczerpywania się formuły gatunku. Minęły zaledwie dwa lata od premiery Niczego nie żałuję – filmu, który w jednakowym stopniu pokochała Francja, jak i reszta świata (czy słusznie, to już inna sprawa). Oscar i inne nagrody dla Marion Cotillard, grającej w nim Edith Piaf, zapewniły temu tytułowi nieśmiertelność. Ale wymusiły też porównania. No i jest z czym porównywać – Coco Chanel już w kinach, na premierę czeka film Chanel i Strawiński, a w najbliższych planach jest chociażby biografia Serge’a Gainsbourga. Ja jednak uważam, że Anne Fontaine nie musi się bać. Jej obraz nie jest może tak efektowny i tak podniosły jak Niczego nie żałuję, ale w tym właśnie tkwi jego siła. Reżyserka odchodzi od schematu, pokazując nam tylko urywek życia swojej bohaterki. Za to bardzo istotny urywek – ten bezpośrednio przed rozpoczęciem wielkiej kariery. Bo resztę przecież, w większym czy mniejszym stopniu, już wiemy. Fontaine pozbawiła się tym samym kilku mocnych scen – wszelkich spektakularnych sukcesów, ale i bolesnych porażek (bo w życiu Chanel i takie bywały), wspinania się na utracony piedestał, ale też kolejnych upadków. Bez łez szczęścia, wybuchów euforii, bez depresji i łez smutku… Cały film jest zresztą raczej zdystansowany, co przez niektórych może zostać odczytane jako „zbyt nijaki”. Moim zdaniem świadczy to o jego elegancji i klasie. W jednej ze scen Coco Chanel mówi: „Kobiety noszą za dużo piór, makijażu i ozdób – za dużo wszystkiego”. W przypadku filmowej biografii „za dużo wszystkiego” oznacza tani sentymentalizm, patetyczność, a w efekcie śmieszność. Coco Chanel, tak jak jego tytułowa bohaterka, prezentuje raczej styl minimalistyczny. I do twarzy mu w nim.

A na ten styl składa się co najmniej kilka elementów. Zdjęcia Christophe’a Beaucarne’a, jakby czymś przyprószone, nieostre, sprawiają, że kamera jest gdzieś „obok”, zagląda ukradkiem, nienachalnie. Alexandre Desplat z kolei, może i kopiuje samego siebie, ale jego delikatna muzyka wprost idealnie tu pasuje. Razem dało to naprawdę piękne tło. Na pierwszym planie są tutaj jednak aktorzy, tworzący swoisty trójkąt miłosny – Audrey Tautou (Chanel), Alessandro Nivola (Boy) i Benoît Poelvoorde (Balsan). Panowie spisują się tutaj świetnie – Poelvoorde potrafi być przekonujący zarówno jako prostak, jak i czuły przyjaciel, zaś Nivola ubiera swojego bohatera w nieodparty magnetyzm, tworząc wraz z Tautou całe pokłady ekranowej chemii. Żaden z nich nie ma jednak możliwości przyćmienia odtwórczyni głównej bohaterki. Tautou stworzyła bowiem w tym filmie kreację wybitną. Taką, dzięki której przestanie być w końcu więźniem jednej roli – przestanie być Amelią. Po pierwszych zwiastunach i zdjęciach z filmu obawiałem się, że przyjmie jedną groźną minę i oprze na niej całą swą grę. Bardzo się jednak myliłem. Przyznam szczerze, że przed obejrzeniem filmu nie widziałem żadnego wywiadu z Coco Chanel – nie wiedziałem, jaki ma głos, sposób bycia. Niewiele się zresztą w tej kwestii zmieniło, bo to, co znalazłem na youtube, pochodzi głównie z okresu tuż przed śmiercią, kiedy projektantka miała już ponad 80 lat… Dzisiaj dla mnie Coco Chanel to po prostu Audrey Tautou z tego filmu. A to chyba najlepsza rekomendacja…

Niestety, znając życie, porównania z Niczego nie żałuję właśnie na tej płaszczyźnie przyjmą najgłębszą formę. Tautou i Cotillard są w podobnym wieku, obie zaliczyły krótki romans z Hollywood (do którego Marion ma chyba jednak większe parcie), no i obie zagrały francuskie symbole. Wygra tę potyczkę Cotillard, ale czy faktycznie była lepsza? Wybór jest oczywiście trudny, jednak ja skłaniałbym się ku Tautou. Zagrała oszczędniej i bez oręża w postaci kilkugodzinnej (także zresztą oscarowej) charakteryzacji. Nie chodzi przygarbiona, nie wrzeszczy i nie wykrzywia ust w paskudnym grymasie. Przez te półtorej godziny po prostu jest Coco i stara się zrobić wszystko, byśmy w to uwierzyli. Ja się na to złapałem.

Tautou i Nivola, a raczej Coco i Boy, są też cząstkami jednego z ciekawszych wątków miłosnych, jakie mogliśmy ostatnio oglądać w kinie. Owszem, przyćmiewa on w pewnym momencie wszystko inne i z próby biografii tworzy się romans, ale epizod ten ukształtował osobowość projektantki i właściwie całe jej przyszłe losy. A do tego jest to miłość tak nietypowa, że w kinie praktycznie nieobecna – ni to szczęśliwa, ni nieszczęśliwa, trochę spełniona, trochę niespełniona, z jednej strony normalna, z drugiej dziwna… Ja jednak zakończyłbym ten wątek (i cały film) kilka minut wcześniej, niż zdecydowała się na to reżyserka. W końcówce Fontaine zboczyła bowiem trochę z toru i omal się nie wykoleiła. Na szczęście przepiękna wizualnie ostatnia scena rekompensuje wszystko.

A trochę do rekompensowania by się pewnie jeszcze znalazło… Przede wszystkim nie jest to film równy – ma swoje lepsze i gorsze momenty. Można mu zarzucić zbyt dużą kompromisowość. Czasem aż chciałoby się, żeby reżyserka zaryzykowała i popchnęła coś dalej albo bezlitośnie ucięła. Coco Chanel nie jest też typową biografią – widzowie chcący poznać najciekawsze fakty z życia projektantki będą musieli po seansie usiąść do komputera. Ci, którzy liczyli na półtoragodzinny pokaz mody – włączyć Fashion TV. A tacy, którzy spodziewali się magicznej bajki w stylu reklamy Chanel N°5  – obejrzeć tę nową, z udziałem Tatou właśnie (choć ponoć nie miało to żadnego związku z premierą filmu…). Coco Chanel nie stara się uchwycić wszystkich blasków i cieni z życia Francuzki. Nie ma być hołdem złożonym ku jej czci, swoistą podzięką narodu, jak to trochę było w przypadku Niczego nie żałuję. To po prostu solidny film, przedstawiający ciekawą historię, składającą się na jeden z etapów życia Chanel – jeden z wielu… Siedząca niedaleko mnie kobieta, po zakończeniu seansu skwitowała go jednym zdaniem: „Szału nie było”. I choć wydawać by się mogło, że bronię Coco Chanel jak tylko mogę, muszę się z tym zgodzić. Nie było. Pytanie tylko – czy rzeczywiście zawsze musi być „szał”?

Tekst z archiwum film.org.pl (29.06.2009).