SONATINE Takeshiego Kitano. Niedokończony utwór na pistolet

Tekst z archiwum film.org.pl (2.10.2005)

Rozdział I: Fabuła

Bohaterem Sonatiny jest yakuza o nazwisku Murakawa (Takeshi “Beat” Kitano). Jest on krnąbrnym, ale bardzo dzielnym gangsterem. Wraz z grupą podległych mu gangsterów wyjeżdża na Okinawę. Na wyspie wybuchła właśnie wojna między lojalnymi wobec centrali przestępcami a buntowniczym gangiem i Murakawa ma za zadanie zażegnać konflikt. Wkrótce po przybyciu na miejsce okazuje się, że sytuacja jest o wiele bardziej skomplikowana, niż wyglądało to z punktu widzenia władz mafijnych w Tokio. Mediatorzy zostają zaatakowani przez zbuntowanych gangsterów, lojalni przestępcy nie chcą słuchać przybyłych, a zorganizowany przez nich odwetowy zamach nie udaje się. Murakawa i jego ludzie ukrywają się w małym domku na plaży i czekają na dalsze polecenia ze stolicy. Czekając, gangsterzy zabijają czas, bawiąc się w przeróżne, mniej lub bardziej poważne zabawy. Murakawa poznaje przypadkowo kobietę, która się w nim zakochuje. W tym czasie wychodzi na jaw, że cała sprawa była jedną wielką mistyfikacją, mającą na celu wyeliminowanie Murakawy z mafijnego interesu. Ludzie gangstera zostają wymordowani w podstępny sposób. Murakawa uchodzi z Okinawy z życiem i wraca do Tokio, gdzie w podmiejskim motelu odbywa się spotkanie gangsterskiej centrali. Gangster dokonuje rzezi przestępców. Jednak czekającej na Murakawę kobiecie nie będzie dane spotkać gangstera. W zaparkowanym przy drodze samochodzie bohater strzela sobie w głowę – wraz ze zniszczeniem organizacji jego życie przestało mieć jakikolwiek sens.

Nawet dość dokładne streszczenie Sonatiny nie oddaje w pełni całego znaczeniowego bogactwa, jakie niesie ze sobą film Kitano. Sonatina, na pierwszy rzut oka, wydaje się konwencjonalnym filmem sensacyjnym. A jednak mamy tutaj do czynienia z filozoficzną przypowieścią o życiu i śmierci wpisaną w konwencję “Yakuza-movies”. Tytuł filmu Kitano odnosi się do nazwy podstawowej formy instrumentalnej muzyki klasycznej – sonaty (1). Sam reżyser wybór tego muzycznego terminu na tytuł swego filmu tłumaczy w prosty sposób: “Sonatina to muzyczny utwór, który zwykle każą ci grać, gdy uczysz się gry na pianinie. Kiedy rozpocząłem realizację filmu o Murakawie, pomyślałem, że poziom moich umiejętności filmowych jest w takim samym stopniu niewysoki, co poziom muzycznego wykształcenia tych, którzy wyklepują sonatiny na klawiszach fortepianów. W tym momencie postanowiłem nadać swemu filmowi tytuł Sonatina, by precyzyjnie określić cały projekt – jako rodzaj ćwiczenia, w niekończącej się filmowej edukacji” (2). Wyjaśnienie reżysera, choć dość konkretne, nie wyklucza innej, dokładniejszej interpretacji tytułu filmu…

Rozdział II: Czym jest Sonatina?

Sonatina jest formą sonaty, sonata zaś składa się z części tzw. cyklu sonatowego. Cykl sonatowy, w formie klasycznej, zbudowany jest zwykle z czterech części: część pierwsza utrzymana jest w szybkim tempie, zwykle w tempie allegro; część druga, to część melodyjna, w tempie powolnym; część trzecia to menuet, w tempie umiarkowanym; a część czwarta – finałowa – jest częścią szybką, w formie wariacji lub ronda. Sonatina, określana często jako mała sonata, jest od swej “siostry” mniejsza i zwykle pisana na instrument solo. Krótsza od sonaty, sonatina składa tylko z dwóch, albo z trzech części – np. z partii pierwszej – szybkiej, drugiej – wolnej i trzeciej – finałowej, wariacyjnej i szybkiej.

Na podobnej zasadzie zbudowana jest Sonatina Kitano. Partia pierwsza filmu – dosyć szybka, wprowadza nas w okrutny świat Yakuzy, gdzie panuje bezwzględne posłuszeństwo wobec przełożonych i gdzie o swoje prawa można walczyć tylko za pomocą twardych pieści, mocnych słów i szybkich kul. Część druga filmu, powolna, ukazuje przybyłych na Okinawę gangsterów, zamieszkałych w bungalowie na plaży. Treścią części trzeciej – najbardziej dynamicznej – jest okrutna zemsta (jakiej dokonuje Murakawa na swych szefach) i samobójstwo gangstera.

Wydaje się, że – podobnie jak ma to miejsce w sonatinie muzycznej – film “rozpisany” jest również na “solowy instrument”, to znaczy na Takeshiego “Beata” Kitano, odtwarzającego w Sonatinie postać Murakawy. Muzyczna sonatina charakteryzuje się tematycznym dualizmem. W jej obrębie kontrastują ze sobą dwa przeplatające się tematy, np. temat szybki, wesoły i wyrazisty oraz temat powolny, bardziej liryczny, cichy i smutny. W części pierwszej sonatiny obydwa tematy znajdują się w opozycji, kontrastują ze sobą – wyraźnie można rozróżnić dwie, występujące obok siebie melodie. W części drugiej, następuje swoista “walka”, przemieszanie się tematów, która w części trzeciej przynosi ich uzgodnienie – dwie linie melodyczne powracają w tej samej postaci, albo obydwie są powolne i smutne albo szybkie i wesołe.