ŚMIERĆ POD PRYSZNICEM. Co filmowcy robią w łazienkach

W życiu nie sposób uniknąć codziennych wizyt w łazience czy toalecie – podobnie rzecz ma się w przypadku filmowych bohaterów. Czasami wizyty w łazienkach służą przedstawieniu charakteru postaci, jego codziennych rytuałów, czasami są ważnym elementem w rozwoju fabuły. Okazuje się jednak, że większość twórców filmowych wykorzystuje w swoich filmach łazienki i toalety na podobne sposoby…

Chcesz kogoś zabić? Poczekaj, aż pójdzie do łazienki. Swoje cele likwidują tam płatni zabójcy, swoje ofiary mordują seryjni mordercy, szaleni mężowie i porzucone kochanki. W łazienkach atakuje James Bond – w GoldenEye (1995) Pierce Brosnan zadaje cios bez ostrzeżenia mężczyźnie siedzącemu na toalecie, w Casino Royale (2006) jesteśmy świadkami pierwszego zabójstwa dokonanego przez Bonda, które ma miejsce w łazience. W American Psycho (2000) wściekły Patrick Bateman (Christian Bale) podąża za swoim irytującym współpracownikiem Luisem Carruthersem do łazienki, aby go udusić. Dłonie Batemana zaciśnięte na swojej szyi Luis bierze jednak za miłosne zaloty… W Fatalnym zauroczeniu (1987) Alex (Glenn Close) próbuje zamordować biorącą kąpiel Beth (Anne Archer), jednak w porę do łazienki wpada Dan (Michael Douglas), obezwładnia Alex i zaczyna ją topić.

Ostatecznie to jego żona zabija kochankę. W Lśnieniu (1980) Jack Torrance wali siekierą w drzwi łazienki, w której ukrywają się jego żona i syn. W tym filmie łazienki odgrywają ważną rolę i pojawiają się jeszcze w kilku wcześniejszych scenach (w łazience pokoju nr 237 Jack całuje się z nagą młodą kobietą, która po chwili okazuje się staruszką z rozkładającym się ciałem; w innej łazience lokaj Grady czyści ubranie Jacka). W Pełnym magazynku (1987) szeregowy Gomer Pyle strzela do sadystycznego sierżanta Hartmana, a zaraz potem popełnia samobójstwo – cała akcja rozgrywa się w łazience (motyw łazienek w filmach Stanleya Kubricka to temat na osobny tekst).

Jeśli ktoś poszedł za tobą do łazienki, zawsze możesz się w niej jakoś ukryć albo z niej uciec. W Żądle (1973) Johnny Hooker (Robert Redford) ukrywa się w toalecie przed zabójcą, który w znanym filmowym motywie przeszukuje kabinę po kabinie – w ostatniej odkrywa kobietę. Myśląc, że Johnny uciekł łazienkowym oknem, wychodzi z łazienki tą samą drogą; nie wie, że kobieta kryje bohatera. W animacji Potwory i spółka (2001) Boo i Sully ukrywają się w kabinie przed Randallem.

Ostatecznie można też ukryć się pod sufitem, tak jak się to dzieje w Jack i Jill (2011). Bywa, że sytuacja się odwraca i to morderca ukrywa się w toalecie przed swoją ofiarą – tak robi morderca z Krzyku (1996 i 1997). W pierwszej części morderca czai się w publicznej toalecie na Sidney Prescott, a w części drugiej, ukryty w kabinie, podstępem zabija Phila Stevensa.

Często uśmierca się postaci korzystające z toalety. W akcie zemsty siedzącego na toalecie Tywina Lannistera zabija z kuszy jego własny syn Tyrion w czwartym sezonie Gry o tron. Gigi Cestone z Rodziny Soprano (1999-2007) umiera na zawał serca, siedząc na toalecie w klubie. W ten sam sposób umiera Don Price w Dużej rybie (2003) Tima Burtona.

Vincent Vega w Pulp Fiction spędza dużą część czasu ekranowego na korzystaniu z toalety i w zasadzie za każdym razem, kiedy w niej przebywa, dzieje się coś złego. Wychodzi do łazienki chwilę przed tym, jak Pumpkin i Honey Bunny napadają na restaurację, a w innej scenie, gdy wraca z łazienki, okazuje się, że Mia przedawkowała. Ostatecznie Vincent ginie od postrzału, wychodząc z toalety, a jego ciało ląduje w wannie. Jednym z wielu wyjaśnień tego, że Vincent tyle czasu spędza w toalecie, jest jego uzależnienie od heroiny, które powoduje zaparcia.

 Jednocześnie jednak, patrząc całościowo na film Tarantino, można dojść do wniosku, że życie jego bohaterów toczy się wokół codziennych życiowych czynności – liczba scen rozgrywających się w łazienkach i toaletach nie powinna więc dziwić.

Czasem scena śmierci w toalecie przyjmuje konwencję nieco komediową, a często w ten upokarzający sposób uśmiercane są czarne charaktery. W Parku Jurajskim (1993) tchórzliwy prawnik Donald Gennaro ukrywa się w wychodku przed wygłodniałym, ryczącym tyranozaurem, który właśnie uciekł z wybiegu. Drewniana konstrukcja nie jest jednak żadną przeszkodą dla wielkiego gada. W drugiej części Ghoulies (1988) zły biznesmen Philip Hardin ginie, siedząc na toalecie – zostaje pożarty przez ukrytego wewnątrz muszli potworka.

Łazienka to często przestrzeń przestępcza. W Ojcu chrzestnym (1972) Michael Corleone (Al Pacino) trzyma w toalecie włoskiej restauracji ukrytą broń, aby zabić swoich przeciwników. We Wściekłych psach (1992) Mister Orange (Tim Roth), trzymając w ręku torbę pełną narkotyków, wchodzi do toalety, w której zastaje czterech policjantów i owczarka niemieckiego. Postanawia jednak zachować zimną krew i bez pośpiechu robić swoje.

W łazience bierze się także narkotyki (Mia Wallace „pudrująca nosek” w damskiej toalecie w Pulp Fiction) czy przeżywa narkotykowy zjazd (Timothée Chalamet jako Nic Sheff w Moim pięknym synu). W Trainspotting (1996) Mark Renton (Ewan McGregor) wchodzi do baru, aby skorzystać z „najgorszej toalety w Szkocji” („the worst toilet in Scotland”), a potem… wkłada rękę do muszli, aby wyciągnąć z niej narkotyki.

Filmowe łazienki są świetną przestrzenią dla filmu grozy, a dzięki Hitchcockowi wiemy, że samotny prysznic lub kąpiel jest najniebezpieczniejszą rzeczą na świecie. Psychoza (1960) jest pod wieloma względami absolutnie przełomowa – złamała tabu dotyczące pokazywania na ekranie toalety, a słynna scena śmierci pod prysznicem z tego filmu zainspirowała wielu późniejszych twórców. W filmach takich jak Siostry (1972) czy Świadek mimo woli (1984) Brian De Palma wielokrotnie odwoływał się do twórczości Alfreda Hitchcocka, wykorzystując motywy i zabiegi właściwe mistrzowi suspensu.

W filmie W przebraniu mordercy (1980) De Palma złożył hołd słynnej scenie pod prysznicem w swojej własnej interpretacji. Znajdująca się pod prysznicem bohaterka odkrywa, że za drzwiami łazienki stoi blondwłosa morderczyni (notabene, tak jak w Psychozie, to także mężczyzna w przebraniu). Kąpiąca się dziewczyna po cichu próbuje chwycić cokolwiek, co mogłoby posłużyć jej za broń, jednak morderczyni jest szybsza i podcina jej gardło. Scena ta odwrócona jest w Pułapce (2005) – Jeff (Patrick Wilson) wchodzi z nożem do łazienki z zamiarem zabicia kąpiącej się pod prysznicem Hayley (Ellen Page). Po odsunięciu kurtyny z zaskoczeniem spostrzega, że pod prysznicem nikogo nie ma, a Hayley atakuje go od tyłu.

Łazienka to jednak przede wszystkim szalenie niebezpieczne miejsce dla kobiet. Bohaterki relaksujące się w wannie z kieliszkiem wina lub słuchające muzyki w słuchawkach są często zupełnie bezbronne i nieświadome zbliżającego się niebezpieczeństwa. W Dreszczach (1975) Davida Cronenberga pasożyty, podobne do pijawek i ludzkich odchodów, atakują ludzi, przenosząc na nich chorobę weneryczną. W jednej ze scen bohaterka relaksująca się w kąpieli z lampką wina zostaje zaatakowana przez obrzydliwego pasożyta, który właśnie wyszedł z odpływu wanny… Inspiracja filmem Cronenberga widoczna jest u Wesa Cravena, który scenę w wannie wykorzystuje w aż dwóch filmach.

W Śmiertelnym błogosławieństwie (1981) kąpiącą się bohaterkę atakuje wąż wynurzający się z wody, a w Koszmarze z ulicy Wiązów (1984) Nancy zasypia w wannie i prawie zostaje utopiona przez Freddy’ego Kruegera. W Arachnofobii (1990) jeden z przedstawicieli gatunku bardzo jadowitych pająków odkrytych w Wenezueli zeskakuje z pręta, na którym zawieszono kurtynę prysznicową, prosto na twarz kąpiącej się bohaterki. W Robalach (2006) po raz kolejny w historii kina bohaterka zostaje zaatakowana w wannie przez obślizgłego pasożyta.

Od góry: Koszmar z ulicy Wiązów, Robale, Dreszcze oraz Śmiertelne błogosławieństwo

Czasem jednak niepotrzebne są potwory czy nadprzyrodzone zjawiska – w Co kryje prawda (2000) sparaliżowana Michelle Pfeiffer cudem ratuje się przed utonięciem w ciągle napełniającej się wodą wannie.

Choć film nie zdobył serc krytyków, nie sposób nie docenić tutaj Pfeiffer, która buduje napięcie swoją grą aktorską jedynie za pomocą oczu. W Głębokiej czerwieni (1975) Daria Argento, mistrza kryminałów giallo, bohaterka zostaje dopadnięta przez mordercę w łazience i utopiona w wannie pełnej wody. To chyba lubiany przez włoskich twórców filmów giallo motyw – zamaskowany morderca topiący ofiarę w wannie pojawia się także u Mario Bavy w Krwi i czarnych koronkach (1964).

Nie tylko wanna ma mordercze skłonności – jak to często bywa w serii Oszukać przeznaczenie, potencjalnymi zabójcami są wszystkie otaczające nas przedmioty codziennego użytku. W pierwszym filmie z cyklu bohater ginie w łazience uduszony przez sznur na bieliznę.

Pole do popisu dają też łazienkowe lustra – niestety twórcy horrorów ograniczają się głównie do wyświechtanego motywu zwanego mirror scare (trochę na wzór jump scare). O co chodzi? Bohater (lub bohaterka) zamyka lustrzaną szafkę nad umywalką, z której właśnie wyjmował leki lub kosmetyki. Nagle w lustrzanym odbiciu pojawia się stojący za nim potwór/demon/duch/morderca (niepotrzebne skreślić). Prawdopodobnie kilka stron zajęłoby mi wypisanie filmów, które ten motyw wykorzystują – wśród nich są: W przebraniu mordercy (1980), Nagi instynkt (1992), Sierota (2009), Co kryje prawda (2000), Dark Water (2002), Klątwa (2004), Omen (2006), The Ring (część pierwsza i druga), Czarny łabędź (2010) czy Paranormal Activity 3 (2011). Choć najczęściej jesteśmy straszeni odbiciem lustrzanym, nierzadko twórcy wykorzystują także odbicia w witrynach sklepowych, szybach czy telewizorach (np. gdy Mel Gibson przesuwa telewizor w Znakach). Doszło do tego, że mirror scare działa na nas sam w sobie, nawet kiedy potwora brak, a w lustrze nie widać nikogo poza bohaterem.

Lustro w odizolowanej od reszty świata łazience świetnie nadaje się do tego, żeby ćwiczyć mowy motywacyjne. Najczęściej robią to postaci męskie. Najsłynniejszą tego typu sceną jest chyba kultowe „You talkin’ to me?” Roberta De Niro – chodzi o jego popisową rolę w Taksówkarzu (1976). Duchowym spadkobiercą Travisa i tej sceny jest Monty Brogan (Edward Norton) z 25. godziny (2002) i jego pełen złości kilkuminutowy monolog. W Pulp Fiction (1994) Vincent Vega (John Travolta) próbuje sam siebie przekonać o swojej lojalności wobec Marcellusa i utwierdzić się w przekonaniu, że nie prześpi się z piękną Mią Wallace (Uma Thurman).

Kevin w filmie Kevin sam w domu (1990), pozując na dorosłego, opowiada o swojej higienicznej rutynie.

Łazienki to często miejsce nie tylko prywatnych monologów bohaterów, ale także zwierzeń i ważnych rozmów. Dziwnym zwyczajem twórców, uznawanym chyba przez nich za bardzo romantyczny, jest sadzanie całkowicie ubranych par w pustej (lub czasem napełnionej wodą) wannie. Choć pusta jest zimna i koszmarnie niewygodna, bohaterowie prowadzą w niej rozmowy o swoim związku, o przeszłości, marzeniach i problemach. To często miejsce nawiązywania głębokich więzi – tak zaprzyjaźniają się bohaterowie Papierowych miast (2015), a w wannie, w której umarła matka Andrew (Zach Braff), bohatera Powrotu do Garden State (2004), zwierza się on Sam (Natalie Portman), że czuje się przy niej bezpiecznie. W serialu Sex Education (2019) główny bohater Otis najpierw próbuje doradzić cierpiącej z powodu problemów w związku koleżance, siedząc z nią w pustej wannie. Potem ustępuje miejsca jej chłopakowi i przeprowadza im długą sesję terapeutyczną – kozetka zamienia się w wannę. Czasami wanna, tak jak Pan Bóg przykazał, jest pełna wody – całkowicie ubrani Edward i Sandra leżą zanurzeni w wannie w romantycznej scenie z Dużej ryby (2003). „Nie sądzę, żebym kiedykolwiek wyschła” – mówi ze ściśniętym gardłem Jessica Lange, leżąc na piersi Alberta Finneya, kiedy zaczyna zdawać sobie sprawę z nieuniknionej śmierci męża. Peter Jackson wykorzystuje ten motyw kilkakrotnie w Niebiańskich istotach (1994) z Kate Winslet – ponownie scenę w wannie aktorka zagra wiele lat później w Lektorze (2008).

Czasami umieszczenie bohatera lub bohaterki w wannie jest pretekstem do pokazania nagości na ekranie. Choć Diane Lane w Niewiernej (2002), Kirsten Dunst w Marii Antoninie (2006) i Amy Adams w Batman v Superman: Świt sprawiedliwości (2016) rozmyślają o swojej życiowej sytuacji i nękających je problemach, ciężko znaleźć dla tych scen inne uzasadnienie niż po prostu chęć pokazania na ekranie odrobiny kobiecego ciała.

Wstać. Wziąć prysznic. Umyć zęby. Uczesać się. Ogolić się/wydepilować brwi/ogolić nogi. Umalować się (opcjonalnie). Potem bohater może jeszcze w kuchni zjeść śniadanie i wybiec z mieszkania spóźniony, dopijając resztki kawy. Brzmi znajomo? Poranna rutyna, której duża część rozgrywa się w łazience, to częsty pomysł na otwierające sekwencje filmów. Znajdziemy ją w American Psycho (2000) z narracją Christiana Bale’a, w Legalnej blondynce (2001; widzimy, jak Elle goli nogi, a potem obserwujemy poranne przygotowania jej koleżanek we wspólnej łazience żeńskiego akademika), w animowanej sekwencji otwierającej z Grease (1978), w Shreku (2001; w jego własnej, leśnej łazience) i w Diabeł ubiera się u Prady (2006). Ciekawostka: zauważyliście, że w hollywoodzkich filmach bohaterowie prawie nigdy nie płuczą ust po myciu zębów?

W toalecie publicznej można nie tylko zginąć z rąk mordercy, ale także spędzić miło czas. Robią to szczególnie kobiety – w ubikacjach bohaterki często plotkują, poprawiają makijaż, opracowują tajne plany, dzielą się doświadczeniami, rozmawiają o seksie i facetach (Wredne dziewczyny z 2004, serial Seks w wielkim mieście z lat 1998-2004, Łatwa dziewczyna z 2010). To częste sceny w tak zwanych high school movies – filmach o licealistach i ich problemach. Szkolne łazienki stają się bardzo często przestrzenią pełną przemocy – znęcania się, obmawiania i krzywdzenia.

We Wrednych dziewczynach Cady Heron (Lindsay Lohan) zmuszona jest do zjedzenia szkolnego lunchu w toalecie. W Carrie (1976) główna bohaterka wychowywana przez konserwatywną matkę katoliczkę dostaje pierwszej miesiączki pod prysznicem w szkolnej szatni. Nie mając pojęcia, co dzieje się z jej ciałem, jest przerażona nagłym krwawieniem; zostaje wyśmiana przez koleżanki i obrzucona przez nie tamponami i podpaskami. W Więźniu nienawiści (1998) Danny zostaje zastrzelony pod koniec filmu w łazience przez czarnoskórego kolegę, którego wcześniej nękał.

Z powyższych przykładów wyłania się obraz łazienki jako przestrzeni z pogranicza filmowego świata. Jej odosobnienie i duża izolacja, w porównaniu z innymi pomieszczeniami domu czy budynku, a także możliwość zamknięcia się w niej sprawiają, że to doskonałe miejsce na czynności, które chcemy ukryć przed innymi. To także przestrzeń, w której jesteśmy najbardziej bezbronni i jednocześnie najbardziej narażeni na przemoc. To tutaj przekracza się normy społeczne i granice ludzkiej moralności – w końcu krew łatwo zetrze się z ceramicznych płytek.

Jakie sceny łazienkowe dodalibyście od siebie?