Polskie KINO WOJENNE

Wojna w polskim kinie to przede wszystkim II wojna światowa, co dość oczywiste, jeśli wziąć pod uwagę fakt, że jeden z największych konfliktów zbrojnych w historii rozpoczął się właśnie tutaj – na Pomorzu, we wrześniowy poranek 1939 roku, a jego przyczynkiem była niemiecka agresja na Polskę. Wydarzenia, które rozegrały się przez kolejnych sześć lat na terenie kraju, ale również całej Europy i pozostałych obszarów świata, wpłynęły drastycznie na dalsze losy Polski – zmieniły się granice, zmienili się ludzie, zmieniło się życie i sama Polska. Zmieniło się także kino, które przed wojną radziło sobie tu całkiem nieźle. Tematem poniższego tekstu będą zatem najważniejsze polskie filmy wojenne.

Wojna przed wojną

Polskie kino przedwojenne w znacznym stopniu opierało się na ważnej i doniosłej klasyce literatury i dramatu, wyróżniając się w ten sposób na tle innych kinematografii, które często szukały sensacji i odwoływały się do życia ulicy, proletariatu. Pierwsze polskie filmy oparto na dziełach, na przykład, Stanisława Moniuszki (Halka) oraz Gabrieli Zapolskiej. Zekranizowano fragmenty Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej, próbowano – wzorem Włochów – powołać do kinowego życia prozę Sienkiewicza w postaci Potopu, co jednak się nie udało (aż do 1974). Jednym z pierwszych filmów odwołujących się bezpośrednio do tematyki wojennej był Kościuszko pod Racławicami, na podstawie dramatu Władysława Anczyca. Film przez długi czas uważano za zaginiony, dopiero niedawno – w 2009 roku – odnaleziono i upubliczniono jego fragmenty. W 1921 roku powstał obraz stricte wojenny – Cud nad Wisłą w reżyserii Ryszarda Bolesławskiego z udziałem największej gwiazdy międzywojennego kina, Jadwigi Smosarskiej – który wpisywał się w nurt narracji dotyczących wojny polsko-bolszewickiej. Nieco później powstał bardzo popularny obraz Dla Ciebie, Polsko. Głównym tematem ówczesnego kina wojennego były tułaczki Polaków na Sybirze – o nich opowiadają na przykład  Bohaterowie Sybiru Michała Waszyńskiego. Kino wojenne i około-wojenne tego okresu należy postrzegać przez pryzmat upolitycznienia: były to filmy w dużej mierze propagandowe i patriotyczne.

Zakazane piosenki, zapomniane obrazy

Osobny artykuł należałoby poświęcić pierwszemu polskiemu filmowi powojennemu, którego historyczne i kulturowe znaczenie jest nie do przecenienia. Tytułowe Zakazane piosenki to ubrane w muzykę słowa otuchy, które towarzyszyły powstańcom warszawskim podczas nierównej walki o wyzwolenie stolicy. W filmie pojawiła się Danuta Szaflarska, która na kilkadziesiąt lat stała się jedną z najważniejszych i najbardziej rozpoznawalnych polskich aktorek. W tym samym roku – 1946 – powstał jednak jeszcze jeden film, autora Bohaterów Sybiru, Michała Waszyńskiego, zatytułowany Wielka Droga. Polsko-włoska koprodukcja opowiadała o losach zakochanej pary, rzuconej w dramatyczny wir wojennych wydarzeń. Bohaterowie trafiają, rzecz jasna, na Sybir, a potem uczestniczą w kampanii generała Andersa. Następne dziesięć lat wojennej kinematografii nie mogło dotyczyć niczego innego, jak tylko konfliktu, z którego Polska cały czas się jeszcze podnosiła. I tak z tego okresu wymienić można Ostatni etap Wandy Jakubowskiej, Ulicę graniczną Aleksandra Forda, Miasto nieujarzmione Jerzego Zarzyckiego czy Pierwsze dni Jana Rybkowskiego.

Nowe Pokolenie

W 1954 nastąpił pewien zwrot, który wtedy być może nie był jeszcze widoczny, ale odcisnął się na historii polskiego kina. Premierę miało Pokolenie młodego reżysera Andrzeja Wajdy, które uznaje się za jeden z pierwszych filmów Polskiej Szkoły Filmowej. Udział wzięli w nim Tadeuszowie: Łomnicki i Janczar, a na drugim planie pojawili się Zbyszek Cybulski, a nawet Roman Polański. Po Pokoleniu przyszły dwa wielkie sukcesy Wajdy: Kanał oraz Popiół i diament. Ten ostatni jest wymieniany jednym tchem z największymi arcydziełami światowego kina. Można więc zaryzykować stwierdzenie, że jest również jednym z najważniejszych polskich filmów rozliczających się z tematyką II wojny światowej. Większy nacisk kładł jednak na wewnętrzne konflikty bohaterów niż te zewnętrzne, zbrojne. Podobnie duży nacisk na psychologię kładły nowele zawarte w obrazie Eroica Andrzeja Munka, który w charakterystyczny dla siebie sposób kpił z przywar narodu. Formułę noweli wykorzystał także Kazimierz Kutz w swoim Krzyżu walecznych.

Akcja i reakcja

Im dalej od wojny, tym mniej bólu i żalu wydają się mieć wojenne obrazy realizowane przez polskich reżyserów. Koniec lat pięćdziesiątych to okres upamiętniania bohaterstwa i odwagi polskiego żołnierza, okres budowania jego filmowego pomnika. Gatunkowe produkcje, oparte na wzorach najlepszych wojennych produkcji a nawet heist movies, takie jak Pigułki dla Aurelii Stanisława Lenartowicza czy Zamach Jerzego Passendorfera, łączą w sobie historię i wartką akcję, które znalazły również swoje miejsce w pewnych dwóch produkcjach, o których na kolejnej stronie.