KRZYSZTOF KIEŚLOWSKI. Nie patrzeć, a widzieć.

Dalej więc mamy same fabuły, z czego następną w kolejności i zarazem najdłuższą w całym jego dorobku jest Przypadek (1981). Długość filmu wynika najprawdopodobniej z jego konstrukcji, mamy tutaj bowiem zawarte trzy historie, których początek jest taki sam – główny bohater Witek Długosz (grany przez Bogusława Lindę) goni pociąg. Dalej jednak rozwiązań jest parę – zdąży na pociąg; wpada na straż kolejową; nie zdąży. Sam reżyser nazwał to opisem jakichś sił, które targają ludzkim losem, które człowieka popychają w tę albo w tamtą stronę.

Gdy zmagał się jeszcze z montażem Przypadku jego nowy film telewizyjny Krótki dzień pracy (1981) był już ukończony. Scenariusz powstał na podstawie reportażu jego przyjaciółki, znanej pisarki Hanny Krall pt. Widok z okna na pierwszym piętrze. Była to oparta na faktach historia sekretarza partii, którego gmach komitetu podpalono podczas strajku spowodowanego podwyżką cen. Sekretarzowi w ostatniej chwili udało się uciec z płonącego budynku. Klasyczny film polityczny. Kieślowski jednak z końcowego efektu nie był zadowolony, tłumacząc później (ale nie usprawiedliwiając się), że za mało staraliśmy się wejść w postać bohatera.

Kolejny film Krzysztofa – Bez końca (1984) – był początkiem współpracy z trzema osobami, które w jego twórczości odegrały znaczącą rolę, mowa tu o współscenarzyście (i zarazem prawniku) Krzysztofie Piesiewiczu, kompozytorze Zbigniewie Preisnerze oraz aktorce Grażynie Szapołowskiej. Początkowym zamiarem Kieślowskiego było zrobienie filmu ukazującego działania sądu, problem polegał na tym, że nie znał on środowiska prawniczego. Tę kwestię jednak szybko rozwiązała, wspominana już, Hanna Krall, która poznała swojego przyjaciela z Piesiewiczem. Duet ten pracował razem już do końca. Złagodzenie sądowych wyroków w 1982 roku spowodowało, że koncepcja reżysera nieco się zmieniła i ostatecznie powstała historia niesamowicie uczuciowa. Urszula (grana przez fenomenalną Grażynę Szapołowską), wdowa po zmarłym adwokacie, dopiero po stracie męża zdaje sobie sprawę z tego, jak bardzo go kochała i nie potrafi odnaleźć się w nowej dla niej rzeczywistości. Kieślowski mówił, że film ten jest jakby trzema filmami w jednym. Mamy tu po pierwsze sprawę robotnika, którą wcześniej zajmował się mąż Urszuli, po drugie zmagania kobiety z byciem samotną matką, z nowym życiem i w końcu po trzecie część metafizyczną czyli fragmenty w których pojawia się postać zmarłego adwokata (Jerzy Radziwiłowicz).

Agnieszka Holland wspomina, że film ten został odrzucony praktycznie przez wszystkich: w Polsce stanu wojennego nie odpowiadał ustalonym politycznym podziałom, za granicą mało kto go zrozumiał. Ją jednak wzruszył wyjątkowo osobistym tonem rozpaczy.

https://www.youtube.com/watch?v=aRabBQhGQ7c

Spotkaliśmy się z Piesiewiczem na ulicy. Było zimno. Padał deszcz. Zgubiłem jedną rękawiczkę. Piesiewicz powiedział: Trzeba sfilmować dekalog, powinieneś to zrobić.

Pomysł wydawałoby się z pozoru szalony i abstrakcyjny i takie też wrażenie towarzyszyło na początku Kieślowskiemu, ale wiedział on, że trzeba to zrobić. Udało się. Powstało dziesięć godzinnych filmów telewizyjnych, z czego dwa – Krótki film o zabijaniu (odpowiadający przykazaniu piątemu Nie zabijaj) oraz Krótki film o miłości (odpowiadający przykazaniu szóstemu Nie cudzołóż) miały także swoje wersje kinowe.

Akcja Dekalogu umiejscowiona jest na dużym osiedlu mieszkaniowym, które wtedy uważane było za jedne z piękniejszych w Warszawie. Tam też mieszkają nasi bohaterowie i czasem się spotykają, chociaż rzadko, ponieważ każdy odcinek jest poświęcony innemu czy innej parze postaci, co neguje nadawanie mu miana serialu. Dekalog jest próbą opowiedzenia dziesięciu historii – fikcyjnych, fabularnych, które zawsze mogą się zdarzyć w każdym życiu (…). Moi bohaterowie właściwie zajmują się tym co zawsze. Skupiłem się tylko bardziej na tym, co się dzieje w ich wnętrzach, niż na tym, co na zewnątrz.

Niemalże każdą z dziesięciu historii robił inny operator (tylko jeden – Sławomir Idziak – pracował przy dwóch filmach). W ten sposób reżyser chciał uzyskać różnorodność stylów, spojrzeń, rozwiązań. I mimo tego, że dawał autorom zdjęć naprawdę wolną rękę i każdy zrobił to po swojemu to jednak pewna jednolita poetyka została zachowana, co Kieślowski tłumaczy czymś takim jak duch scenariusza, którego każdy dobry operator prawidłowo odczyta.

Na ekranie mogliśmy oglądać także całą aktorską śmietankę, m.in. Henryka Baranowskiego, Krystynę Jandę, Daniela Olbrychskiego, Adriannę Biedrzyńską, Annę Polony, Ewę Błaszczyk, Piotra Machalicę, Jerzego Stuhra (wraz z synem), Olafa Lubaszenkę, Grażynę Szapołowską, Mirosława Bakę, Krzysztofa Globisza i wiele wiele innych.

Krótki film o zabijaniu (1988/1989) to historia dwudziestoletniego chłopaka (w tej ówczesny debiutant Mirosław Baka), który, nie wiedzieć do końca dlaczego, zabija taksówkarza, ale potem prawo zabija tego chłopca. Pierwsza z tych scen trwa ok. siedem minut a druga ok. pięć, pewien Amerykanin powiedział wtedy, że jest to najdłuższa scena morderstwa w historii kina. (..) ten film właściwie jest nie o karze śmierci, a o zabijaniu w ogóle. O zabijaniu, które jest złem, wszystko jedno dlaczego się zabija, wszystko jedno kogo i wszystko jedno kto zabija – komentował Kieślowski. Operator filmu – Sławomir Idziak – zastosował tu zielonkawe filtry, które potęgują okrucieństwo przedstawianego świata. Serce staje, a ślina zasycha w gardle.

Krótki film o miłości natomiast to opowieść o młodym pracowniku poczty – Tomku (w tej roli Olaf Lubaszenko) – który codziennie podgląda przez lunetę, mieszkającą naprzeciwko niego Magdę (w tej roli niezwykle kobieca Szapołowska). Na obserwacji jednak się nie kończy, chłopak wyznaje starszej od siebie kobiecie miłość, na co ta nie reaguje zbyt entuzjastycznie dodatkowo odgrywając się na nim przez zainscenizowanie sceny erotycznej z innym mężczyzną. Tomek jest zdruzgotany. Podejmuję próbę samobójczą. Intrygująca historia, która wykorzystując problem voyeuryzmu porusza także kwestie naiwności, samotności, poszukiwania uczuć i wrażliwości człowieka.

Po Dekalogu niektórzy krytycy zastanawiali się, co teraz Kieślowski wymyśli, by przeskoczyć światowe powodzenie tych dziesięciu filmów. Chyba jedenaste przykazanie żartowali. Wymyślił – Podwójne życie Weroniki. Nad tytułem zastanawiano się długo a jako, że przy zachodnich produkcjach (film był produkowany we Francji) trzeba go określić bardzo wcześnie, należało więc myśleć szybko. Początkowo brzmiał on Chórzystka, jednak we Francji nie kojarzyło się to zbyt dobrze i ktoś przeczytawszy go powiedział O Boże, znów jakiś katolicki film z Polski. W końcu jednak, szczęśliwie, wybrano Podwójne życie Weroniki, który dobrze brzmiał także w innych językach.

Także montaż wydawał się ciągnąć w nieskończoność, powstało prawie dwadzieścia wersji filmu, problem ten Kieślowski tłumaczył w następujący sposób – Nie można pokazać zbyt dużo – tajemnica znika, nie można pokazać zbyt mało – nikt nic nie zrozumie. 

Ostatecznie powstał film o wrażliwości, przeczuciach i trudnych do nazwania, nieracjonalnych związkach między ludźmi. Na ekranie widzimy dwie identyczne Weroniki (grane przez tę samą francuską aktorkę Iréne Jacob, która zagra także główną rolę w późniejszym Czerwonym), niewiedzące o swoim istnieniu, ale kiedy jedna (Weronika) umiera, druga (Veronique) zostaje wzbogacona o jej wiedzę. Subtelny, bez wartkiej akcji, ale za sprawą przejmującej muzyki Preisnera nawet nie zauważamy kiedy nas wciąga i tym samym zachwyca, szczególnie płeć piękną, bo to kobieta stanowi esencję tego filmu.

Filmografię Kieślowskiego zamyka trylogia kolorów nawiązująca do haseł Wielkiej Rewolucji Francuskiej: wolność, równość i braterstwo. Tytuły brzmią następująco – Niebieski, Biały i Czerwony (kolory te tworzą również flagę Francji). Są to trzy osobne filmy przeznaczone raczej do oglądania w tej kolejności, ale to nie znaczy, że nie można jej lekko zmodyfikować. My jednak przyjrzymy się im zgodnie z porządkiem zaproponowanym przez autora.

W Niebieskim (wolność)obserwujemy kobietę (w tej roli Juliette Binoche), która po śmierci jej męża, wielkiego kompozytora, i córeczki próbuje zapomnieć o tym co się stało i rozpocząć nowe życie, jednakże z miernym skutkiem. Próbuje uwolnić się od przeszłości. Bardzo ważną rolę odgrywa tutaj także muzyka skomponowana przez Zbigniewa Preisnera, na ekranie często pojawiają się nuty a ponadto widzimy nawet sam proces komponowania. Kieślowski mówił nawet, że w pewnym sensie jest to film o muzyce.

Biały (równość) zdecydowanie różni się poetyką od wcześniejszego Niebieskiego określony on został wielokrotnie jako gorzka komedia pełna zdarzeń i niespodziewanych zwrotów akcji. Przedstawia on historię Karola (gra Zbigniew Zamachowski), którego opuszcza żona, co sprawia, że ten czuje się upokorzony. Postanawia więc za wszelką cenę pokazać, przede wszystkim swojej żonie, że jest lepszy od innych. Przewrotny twór Kieślowskiego jest dowodem na to, że równość we współczesnym świecie nie istnieje.

Ostatni film Kieślowskiego, Czerwony (braterstwo) pokazuje Valentine (tu po raz kolejny Iréne Jacob), która niefortunnie potrąca psa emerytowanego sędziego. Poszkodowane zwierzę chce oddać właścicielowi, ale ten nie chce go przyjąć, co irytuje i zniechęca do niego dziewczynę. Traf chce, że para bohaterów spotyka się ponownie a między nimi powoli zaczyna się rodzić duchowa, braterska więź.

Niepowtarzalny klimat filmów Kieślowskiego, jego wnikliwe oko, które wyczulone było na piękno i dramaty tego świata, wrażliwość z jaką podchodził do ludzi i walka o prawdę decydują o wyjątkowości tego twórcy.

Na zawsze zapisał się nie tylko w historii filmu polskiego, ale z pewnością także w sercu i umyśle każdego widza, bowiem prawdy, które przekazał w swoich dziełach są aktualne cały czas i poruszają do głębi niejednego człowieka – czyli kogoś, kogo Kieślowski cenił ponad wszystko.

Bibliografia:

Stanisław Zawiśliński – Kieślowski. Ważne żeby iść

Stanisław Zawiśliński – O Kieślowskim

Krzysztof Kieślowski, Danuta Stok – Autobiografia