Kino europejskie: JEAN-LUC GODARD

„Kino to nie jest zawód. Kino to jest sztuka. Nie tworzy go ekipa. Jest się zawsze samotnym, tak samo na planie, jak przed białą kartką. A dla Bergmana być samotnym to znaczy stawiać pytania. A robić filmy to na te pytania odpowiadać…”

O reżyserze

Autor filmu, którego „wykwalifikowana montażystka nie jest w stanie oglądać nie trzęsąc się ze złości”, współtwórca głośnego nurtu Francuskiej Nowej Fali, członek ekipy „Les cahiers du cinema” odważnie manifestujący swoją swobodę twórczą, w gruncie rzeczy robił wszystko, aby nie uchodzić za „idola”… obecnie zajmuje się eksperymentami z zakresu nowych mediów i pracuje dla telewizji.
Urodzony jako dziecko wysoko sytuowanej rodziny o korzeniach szwajcarskich, spędza dostatnie dzieciństwo we Francji. Po wybuchu wojny rodzina wyjeżdża do Szwajcarii i Jean-Luc staje się jej naturalizowanym obywatelem. W 1948 powraca do Paryża. Pasją reżysera miała stać się etnologia, którą studiował na Sorbonie, ale wkrótce zaczyna odwiedzać pewien kinofilski klub w Dzielnicy Łacińskiej. Tam też styka się z uznawanym i cenionym teoretykiem filmu Andre Bazinem oraz późniejszymi współtwórcami Nowej Fali, Francois Truffautem, Jacquesem Rivettem oraz Ericem Rohmerem. Wkrótce wydaje wraz z tymi reżyserami pięć numerów „Gazette du cinema”. Uprawia wówczas krytykę filmową pod pseudonimem 'Hans Lucas’ oraz staje się współproducentem filmów Rivetta i Rohmera. Rodzice odmawiają dalszego wsparcia finansowego i Godard zaczyna prowadzić cygańskie życie. Kradnie i pisze recenzje dla „Les cahiers du cinema”(1952). W rok poźniej udaje się z ojcem w podróż po Ameryce Południowej i tam powstają pierwsze próbki filmów Godarda. W 1953 powraca do Szwajcarii, żeby pracować jako konstruktor przy projekcie tamy. Za zarobione pieniądze realizuje swój pierwszy filmik dotyczący budowy tamy pt.”Operacja beton”(1954). W 1956 roku pisuje równocześnie dla ” Les cahiers…” i „Arts”. Wkrótce zostaje prasowym attache w „Artistes Associes” i kręci swój pierwszy francuskojęzyczny film „Charlotte et Veronique”. Wkrótce powstaje także „Charlotte et son Jules”, będący hołdem dla Jeana Cocteau. W 1958 roku zaczyna pracować z Truffautem przy tygodniku „Temps de Paris”, redaguje tam kolumnę poświęconą plotkom z filmowego światka, pisuje filmowe scenariusze, ale przede wszystkim zajmuje się krytyką filmową. W 1960 zaczyna pracę nad głośnym „Do utraty tchu”. W Szwajcarii poślubia młodą aktorkę Annę Karinę – późniejszą gwiazdę jego filmów. W Genewie kręci „Żołnierzyka” na temat brudnej wojny w Algierze i odtąd zaczyna się jego wyścig z cenzurą. Film zostaje wyświetlony dopiero trzy lata później. „Do utraty tchu” staje się natomiast estetycznym manifestem Francuskiej Nowej Fali. Dzięki filmowi wschodzi nowa gwiazda – Jean-Paul Belmondo. Szybko powstają kolejne ambitne realizacje filmowe, m.in. „Karabinierzy”,poświeceni Jeanowi Vigo. Film okazuje się jednak porażką i wznieca ostrą krytykę. Godard bierze także udział w wielu międzynarodowych kooperatywach artystycznych, m.in. „RoGoPaG”. W 1964 roku zakłada wraz z żoną własną wytwórnię „Anouchka Films”. Tam powstaje „Kobieta zamężna”, którą cenzura potnie za sceny topless. Krótko po realizacji „Szalonego Piotrusia” Godard rozstaje się z żoną. Po rozwodzie powstaje film „Męski-żeński”(1966). Podczas realizacji filmu „Chinka” z 1967 reżyser poślubia swoją aktorkę, Anne Wiazemsky. W 1967 Godard uczestniczy we włoskiej realizacji filmu „Amore e rabbia”. W 1968 tworzy 'Dziga-Viertow Group’, stowarzyszenie zrzeszające socjalizujących filmowców. W tym roku wyjeżdża także do Nowego Jorku, aby zrealizować „Amerykański Film”, niestety film nie zostaje ukończony. Zaraz potem wyrusza do Kanady kręcić „Communication(s)”. Także i ten projekt nie zostaje ostatecznie zrealizowany. W drodze powrotnej do Francji Godard wpada jeszcze na Kubę. W 1969, podczas pobytu w Anglii reżyser kręci dla BBC „British Sounds”, niestety telewizja nie zdecydowała się go wyemitować. Wraz z grupą Dziga-Viertow wyjeżdża wkrótce do Pragi, aby tam potajemnie nakręcić film pt.”Pravda”. Niedługo potem udaje się do Włoch, aby zrealizować „Bitwę o Italię” dla włoskiej telewizji. Także i tym razem producenci są wstrząśnięci efektem i film nie zostaje wyemitowany. W 1970 roku Godard wyjeżdża do Libanu, aby nakręcić dla Palestyńskiej Organizacji Wyzwoleńczej film pt. „Jusque a la victoire” („Aż do chwili zwycięstwa”). Pomimo upartych wędrówek reżysera po amerykańskich uniwersytetach w celu znalezienia środków finansowych, film nigdy nie został wyprodukowany.

Najważniejsze nagrody

• 1960 – „Do utraty tchu” – Nagroda Jeana Vigo we Francji za najlepszy film
• 1960 – „Do utraty tchu” – Srebrny Niedźwiedź na Festiwalu w Berlinie za reżyserię
• 1961 – „Do utraty tchu” – Nagroda Francuskiej Krytyki Filmowej
• 1961 – „Kobieta jest kobietą” – nagroda na Festiwalu w Berlinie dla najlepszej aktorki (Anna Karina)
• 1962 – „Żyć własnym życiem” – Nagroda Specjalna Jury na Festiwalu w Wenecji
• 1965 – „Alphaville” – Złoty Niedźwiedź na Festiwalu w Berlinie
• 1966 – „Męski-żeński” – Nagroda Interfilm
• 1967 – „Chinka” – Nagroda Specjalna Jury na Festiwalu w Wenecji
• 1973 – „Wszystko w porządku” – Nagroda Interfilm
• 1983 – „Imię Carmen” – Złoty Lew na Festiwalu w Wenecji
• 1985 – „Pozdrawiam Cię, Mario” – Nagroda Interfilm
• 1998 – „Historia francuskiego kina” – Cezar za najlepszą serię tv

Podstawowe wyznaczniki stylu

• reżyser manifestuje swoją wolność twórczą m.in. poprzez obojętność wobec widza. Od strony realizatorskiej objawia się to prześwietlonymi zdjęciami, niedbałym montażem, pospiesznym kadrowaniem, drgającym obrazem (kamera z ręki).
• subiektywizacja narracji. Godard uważa, że realizacja filmu jest równoznaczna z refleksją nad kinem, a konstrukcja narracji zawiera pogląd reżysera. Bohaterowie dzielą z reżyserem funkcję narratora. Obecność reżysera – autora zaznacza się w filmie m.in. poprzez cytaty, komentarze w formie napisów, kwestie wkładane w usta bohaterów, gwałtowne zmiany rytmu.
• kult teraźniejszości i chwili obecnej w filmach Godarda. Znaczenia nabierają tu pojedyncze sytuacje, spięcia, pauzy. Ważne jest także to, co nie wynika z samej sceny, lecz dokonuje się poza kadrem.
• przemieszanie nastroju powagi z farsą
• istotna rola motywu spojrzenia. Godard portretuje swoich bohaterów, wykadrowuje ich spojrzenia. Jest to jedyna szansa kontaktu, mimo swej zwodniczości i niepewności. Obok tego motywu pojawia się równocześnie motyw niekomunikatywnosci języka. Słowa nie ujawniają swojego właściwego sensu. Stąd wynikają także częste nawiazania do kina niemego, m.in. do filmów Dreyera. (m.in.”Do utraty tchu”, „Kobieta jest kobietą”,”Żyć własnym życiem”, „Pogarda”, „Made in U.S.A.”).
• bohaterowie są z założenia dwuznaczni, mają luźną konstrukcję psychiczną. Bywają przestępcami o wrażliwości dziecka (bohater kreowany przez J. P. Belmondo w „Do utraty tchu”), niebieskimi ptakami, agentami wywiadu, anarchistami… Postacie nie stanowią u Godarda całości psycho-fizycznej, ale są schematami.
• częste sięganie po stylistykę filmu czarnego, kryminału, a także komiksu („Do utraty…”, „Szalony Piotruś”, „Alphaville”, „Made in U.S.A.”)
• fascynacja fotografią („Chinka”, „Alphaville”, „Made in U.S.A.”), ale także zwątpienie w autentyczność rejestrowanej rzeczywistości. Do rzeczywistości, według Godarda, dociera się metodą prowokacji, zadrwienia z konwencji. Reżyser rozbija więc chronologię opowiadania, stosuje przeskoki z tonu serio w ton żartu, zasypuje widza dygresjami.
• posługiwanie się hasłami reklamowymi, wplatanie cytatów, politycznych sloganów

Filmografia

• 1954 – „Operation beton” („Operacja beton”)
• 1957 – „Charlotte et Veronique”
• 1958 – „Charlotte et son Jules”
• 1960 – „Do utraty tchu”
• 1960 – „Żołnierzyk”
• 1961 – „Kobieta jest kobietą”
• 1962 – „Żyć własnym życiem”
• 1962 – „Karabinierzy”
• 1963 – „Pogarda”
• 1964 – „Osobliwa szajka”
• 1964 – „Kobieta zamężna”
• 1965 – „Alphaville” („Une etrange aventure de Lemmy Caution”)
• 1965 – „Szalony Piotruś”
• 1966 – „Męski-żeński”
• 1966 – „Dwie lub trzy rzeczy, które o niej wiem”
• 1966 – „Made in U.S.A.”
• 1967 – „Chinka”
• 1967 – „Weekend”
• 1972 – „Wszystko w porządku” (Tout va bien)
• 1980 – „Ratuj się, kto może. (Życie)”
• 1982 – „Passion”
• 1983 – „Imię Carmen”
• 1984 – „Pozdrawiam Cię, Mario”
• 1985 – „Detektyw”
• 1987 – „Król Lear”
• 1990 – „Nouvelle Vague”
• 1991 – „Deutschland Neu(n) Null”
• 1991 – „Contre l’oubli”
• 1993 – „Helas pour moi”
• 1993 – „Les enfants jouent a la Russie”
• 1995 – „JLG/JLG – autoportrait de decembre” (JLG by JLG)
• 1995 – „Deuxfois cinquante ans de cinema francais”
• 1997 – „Histoire du cinema francais: Seul le cinema” (z cyklu „Historia francuskiego kina”)
• 1997 – „Fatale beaute” (tv)
• 1998 – „Les signes parmi nous” (The Old Place)
• 1998 – „Histoire(s) du cinema: La monnaie l’absolu” (z cyklu: „Historia francuskiego kina”)
• 1998 – „Histoire(s) du cinema: Le controle de l’univers” (z cyklu: „Historia francuskiego kina”)
• 2000 – „Origine du XXIeme siecle”
• 2001 – „Eloge de l’amour”
• 2002 – „Liberte et partie”
• 2002 – „Ten Minutes Older: The Cello”
• 2004 – „Notre musique”

Tekst z archiwum film.org.pl