Kino europejskie: ANDRZEJ WAJDA

„Dobry Pan Bóg obdarował reżysera
filmowego dwojgiem oczu, aby jednym
patrzył w kamerę – a drugim pilnie
obserwował wszystko, co się dzieje
wokół niego…”

FAKTY

• Andrzej Wajda urodził się 6 marca 1926 roku w Suwałkach
• Jego ojciec – Jakub Wajda – był oficerem Wojska Polskiego i marzył, że syn pójdzie w przyszłości w jego ślady – jednak młodemu Andrzejowi nie udało się zdać egzaminu do Korpusu Kadetów
• Wybuch wojny zakończył jego dzieciństwo – w wieku 15 lat zaczął pracować, co miało uchronić go przed wywiezieniem do Rzeszy – był m.in. pomocnikiem bednarza, magazynierem, ślusarzem, kreślarzem w kolejowym biurze konstrukcyjnym

• Początkowo swoją przyszłość chciał związać z malarstwem, które było jego wielką pasją – w 1946 roku rozpoczął studia w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych (jako wolny słuchacz) – po trzech latach nauki zrezygnował z tej uczelni (jak sam powiedział: „bałem się, że zostanę tylko jednym z wielu, którzy ukończyli krakowską ASP”)
• W 1949 roku dostał się do Szkoły Filmowej w Łodzi – pozostał w niej do 1952 roku
• W Szkole Filmowej zrealizował 3 etiudy: „Kiedy ty śpisz” (1950) – impresję dokumentalną wg poematu Tadeusza Kubiaka; „Zły chłopiec” (1950) na podstawie noweli Czechowa; „Ceramika iłżecka” (1951)
• W 1953 roku pełnił funkcję asystenta reżysera przy filmie „Piątka z ulicy Barskiej” A. Forda
• Debiutował w 1953 roku filmem „Pokolenie”
• „Bramy raju” (1968) kończą pierwszy okres twórczości Wajdy- reżyser odchodzi od dotychczasowej tematyki związanej z wojną i jej konsekwencjami – film „Wszystko na sprzedaż” otwiera nowy rozdział jego artystycznej działalności
• W latach 1972 – 1983 prowadził Zespół Filmowy „X”
• Od roku 1978 do roku 1983 pełnił funkcję Prezesa Stowarzyszenia Filmowców Polskich
• W latach 1989-90 był Dyrektorem Teatru Powszechnego w Warszawie
• Jest członkiem Europejskiej Akademii Filmowej

CIEKAWOSTKI

• Pierwowzorem postaci Agnieszki z filmu „Człowiek z marmuru” była Agnieszka Osiecka – także studentka łódzkiej Szkoły Filmowej
• W pierwszych filmach Wajdy widoczne są nawiązania do doświadczeń włoskiego neorealizmu
• Oprócz filmów, Wajda reżyseruje także sztuki teatralne i widowiska telewizyjne
• Film „Ziemia obiecana” był nominowany do Oscara w kategorii „najlepszy film zagraniczny” w 1976 roku – nagrodę wywalczył wówczas Akira Kurosawa filmem „Dersu Uzała”
• Film „Panny z Wilka” był nominowany do Oscara w kategorii „najlepszy film zagraniczny” w 1980 roku – nagrodę zdobył wówczas „Blaszany bębenek” V. Schlondorffa
• Film „Człowiek z żelaza” był nominowany do Oscara w kategorii „najlepszy film zagraniczny” w 1982 roku (wycofany przez komunistyczne władze PRL z rywalizacji) – nagrodę zdobył I. Szabo za film „Mefisto”
• W !997 roku Wajda został członkiem francuskiej Akademii Sztuk Pięknych na miejsce zmarłego Federico Felliniego
• Do fascynacji filmami Wajdy przyznawali się m.in. Andriej Tarkowski i Lindsay Anderson
• Reżyser jest fundatorem oraz inicjatorem powstania Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej „Manggha” w Krakowie (otwarcie w 1994)

NAJWAŻNIEJSZE NAGRODY

• 1957 – „Kanał” – Nagroda specjalna Jury (Srebrna Palma) na MFF w Cannes
  (ex aequo z „Siódmą pieczęcią” Bergmana)
• 1959 – „Popiół i Diament” – Nagroda FIPRESCI na MFF w Wenecji
• 1960 – „Popiół i Diament” – Nagroda Kanadyjskiej Federacji Stowarzyszeń Filmowych na MFF w Vancouver
• 1961 – „Popiół i Diament” – „Srebrny Laur” O’Selznicka na MFF w Berlinie Zachodnim
• 1970 – „Brzezina” – Złoty Medal – nagr. FIPRESCI na MIFED w Mediolanie
• 1971 – „Brzezina” – Złoty Medal i nagroda dla Daniela Olbrychskiego na MFF w Moskwie
• 1975 – „Brzezina” – „Złota Pieczęć” na MFF w Mediolanie
• 1973 – „Wesele” – „Srebrna Muszla” na MFF w San Sebastian
• 1975 – „Ziemia Obiecana” – Złoty Medal na MFF w Moskwie
• 1975 – „Ziemia Obiecana” – „Złote Lwy Gdańskie” na FPFF w Gdańsku
• 1975 – „Ziemia Obiecana” – „Złoty Hugo” na MFF w Chicago
• 1976 – „Ziemia Obiecana” – nominacja do Oscara
• 1977 – „Ziemia Obiecana” – Nagroda „Złotego Kłosa” na MFF w Valladolid (Hiszpania)
• 1977 – „Ziemia Obiecana” – I Nagroda na MFF w Cartagenie
• 1978 – „Ziemia Obiecana” – Grand Prix na MFF w Avellino
• 1976 – „Smuga Cienia” – Nagroda Główna na FPFF w Gdańsku
• 1978 – „Człowiek z Marmuru” – Nagroda FIPRESCI na MFF w Cannes
• 1979 – „Człowiek z Marmuru” – Nagroda Główna na FEST w Belgradzie
• 1980 – „Człowiek z Marmuru” – Nagroda Specjalna Jury na MFF w Cartagenie
• 1978 – „Bez Znieczulenia” – Grand Prix na FPFF w Gdańsku
• 1979 – „Bez Znieczulenia” – Nagroda Jury Ekumenicznego na MFF w Cannes
• 1979 – „Panny z Wilka” – Nagroda Specjalna Jury na FPFF w Gdańsku
• 1980 – „Panny z Wilka” – nominacja do Oscara
• 1981 – „Człowiek z Żelaza” – Złota Palma oraz Nagroda Jury Ekumenicznego na MFF w Cannes
• 1981 – „Człowiek z Żelaza” – Nagroda Brytyjskiej Krytyki Filmowej na MFF w Londynie
• 1982 – „Człowiek z Żelaza” – nominacja do Oscara (wycofany z rywalizacji)
• 1982 – „Danton” – Cezar za najlepszą reżyserię filmową
• 1982 – „Danton” – Nagroda Louis Delluc i Nagroda Unifrance Film
• 1990 – „Korczak” – Nagroda Specjalna Jury na MFF w Cannes
• 1996 – „Wielki Tydzień” – „Srebrny Niedźwiedź” na Festiwalu Filmowym w Berlinie
• 1999 – „Pan Tadeusz” – Brylantowe Bilety (nagroda Stowarzyszenia „Kina Polskie”)
  dla filmu, który przyciągnął do kin najwięcej widzów;
• 1999 – „Pan Tadeusz” – „Złota Taśma” w kategorii: film polski
  
  Nagrody za całokształt twórczości:
  
  
• 1990 – nagroda Felixa
• 1998 – „Złote Lwy” na festiwalu filmowym w Wenecji
• 1999 – „Kryształowy Irys” na MFF w Brukseli
• 2000 – Oscar

PODSTAWOWE WYZNACZNIKI STYLU

• Filmy Wajdy zaangażowane są w historię – reżyser często zabierał głos w ważnych sprawach politycznych, przedstawiając wydarzenia z własnego punktu widzenia i dając świadectwo przyszłym pokoleniom (akcentowanie problematyki poświęcenia w imię wyższych ideałów, walki, wierności sprawie – „Popiół i diament”, „Kanał”, „Pokolenie” „Człowiek z marmuru”, „Człowiek z żelaza”, „Danton”, „Korczak”, „Popioły”) – w pierwszych filmach główny nacisk został położony na tematykę wojenną
• Drugą grupę filmów stanowią te obrazy, w których reżyser skupia się na pokazaniu lirycznej strony osobowości człowieka – są to opowieści o miłości, rozgrywające się na tle sielskiego krajobrazu, pełne nostalgii, kameralne i wyciszone („Kronika wypadków miłosnych”, „Brzezina”, „Panny z Wilka”)
• Jednym z głównych nurtów twórczości Wajdy jest poszukiwanie istoty polskości, sięganie do tradycji historycznej i kulturalnej, by w niej znaleźć wskazówki jak żyć, a także ukazywanie zderzenia człowieka z Historią, stawianie go w obliczu trudnych wyborów, z którymi bardzo często nie potrafi sobie poradzić – człowiek stawiany jest w opozycji do zbiorowości, jego postać konfrontowana jest z określonymi wydarzeniami historycznymi, do których musi się ustosunkować (nawiązania do tradycji romantycznej)
• Nacisk położony jest na ukazanie realiów epoki, stąd dbałość o detale, wierne odtwarzanie scenografii, kostiumów, dekoracji
• W warstwie wizualnej Wajda często odwołuje się do tradycji malarstwa polskiego i nie tylko(w „Brzezinie” widoczne jest zafascynowanie obrazami Malczewskiego, w „Popiołach” niektóre sceny – np. walk na uliczkach Saragossy – przywodzą na myśl dzieła Goyi, a sceny z „Wesela” – malarstwo Gierymskiego, Wyspiańskiego, Axentowicza czy Mehoffera)
• Stosowanie metody kontrastowania – sekwencje statyczne przeplatają się z dynamicznymi, komediowe z dramatycznymi lub lirycznymi
• Częste posługiwanie się symbolami (najlepszym przykładem jest „Popiół i diament”)

FILMOGRAFIA

• 1955 – „Pokolenie”
• 1955 – „Idę Do Słońca”
• 1957 – „Kanał”
• 1958 – „Popiół i Diament”
• 1959 – „Lotna”
• 1960 – „Niewinni Czarodzieje”
• 1961 – „Samson”
• 1962 – „Powiatowa Lady Makbet”
• 1962 – „Miłość Dwudziestolatków” („L’amour a Vingt Ans”) – epizod „Warszawa”
• 1965 – „Popioły”
• 1968 – „Bramy Raju” („The Gates To Paradise”)
• 1968 – „Przekładaniec”
• 1969 – „Wszystko Na Sprzedaż”
• 1969 – „Polowanie Na Muchy”
• 1970 – „Brzezina”
• 1970 – „Krajobraz Po Bitwie”
• 1972 – „Piłat i Inni” („Pilatus Und Andere” – tv)
• 1973 – „Wesele”
• 1975 – „Ziemia Obiecana”
• 1976 – „Smuga Cienia”
• 1977 – „Umarła Klasa” (tv)
• 1977 – „Człowiek z Marmuru”
• 1978 – „Zaproszenie Do Wnętrza”
• 1978 – „Bez Znieczulenia”
• 1979 – „Pogoda Domu Niechaj Będzie z Tobą”
• 1979 – „Panny z Wilka”
• 1980 – „Dyrygent”
• 1980 – „Z Biegiem Lat, z Biegiem Dni…” (tv)
• 1981 – „Człowiek z Żelaza”
• 1983 – „Danton”
• 1983 – „Miłość W Niemczech” („Eine Liebe In Deutschland”)
• 1986 – „Kronika Wypadków Miłosnych”
• 1988 – „Biesy” („Les Possedes”)
• 1990 – „Korczak”
• 1992 – „Pierścionek z Orłem W Koronie”
• 1994 – „Nastasja”
• 1995 – „Wielki Tydzień”
• 1996 – „Panna Nikt”
• 1999 – „Pan Tadeusz”
• 2000 – „Wyrok Na Franciszka Kłosa” (tv)
• 2002 – „Zemsta”

Tekst z archiwum film.org.pl