8 najlepszych polskich filmów dokumentalnych 2016

Każdego roku w Polsce powstaje około pięćdziesięciu filmów dokumentalnych. Część z nich prezentuje naprawdę wysoki, światowy poziom, porusza tematy ważne i aktualne. Niestety nie trafiają one zwykle do szerszej dystrybucji, przez co o ich istnieniu dowiadujemy się dopiero, gdy zdobywają najwyższe filmowe laury, jak było chociażby w przypadku nominowanych do Oscara Joanny i Naszej klątwy.

Filmy dokumentalne wymagają od widza skupienia i refleksji, zadawania pytań i szukania odpowiedzi. Polskich twórców można by podzielić na tych, którzy eksplorują relacje w skali mikro – w układach małżeńskich czy rodzicielskich, i tych, którzy szukają tematów szerszych, wychodzących poza ramy rodziny. Wszyscy jednak mają podobny cel: uchwycić naturę człowieka, naszkicować jego portret, który można by włożyć w szerokie ramy refleksji nad ludzkością.

Gratką dla fanów dobrych filmów dokumentalnych są wydarzenia takie jak odbywający się właśnie w łódzkim Muzeum Kinematografii Festiwal Mediów „Człowiek w zagrożeniu”, gdzie w ciągu pięciu dni można zobaczyć najlepsze polskie (i nie tylko) produkcje z ostatniego roku.

Oto subiektywne zestawienie 8 dokumentów z 2016, które warto znać.

1. Więzi

Na początek prawdziwa petarda – Więzi. Ten wyprodukowany przez Studio Munka film niedawno znalazł się na liście kandydatów do Oscara w kategorii krótki film dokumentalny! Dzieło dwudziestojednoletniej Zofii Kowalewskiej jest wśród dziesięciu najlepszych tego typu filmów na świecie i liczy się w walce o nominację. W zeszłym roku do ścisłej piątki trafiły aż dwa dokumenty, więc może tym razem uda się zgarnąć statuetkę? Co poruszyło członków Amerykańskiej Akademii Filmowej? Historia małżeństwa z czterdziestopięcioletnim stażem, które próbuje odbudować swoją relację, zniszczoną przez zdradę.

2. Komunia

Film Anny Zameckiej to historia czternastoletniej Oli, która musi przejść przyspieszony kurs dojrzewania, by zorganizować samodzielnie komunię swojego autystycznego brata. Piękne zdjęcia i mocna historia sprawiły, że produkcja została uhonorowana główną nagrodą na Warszawskim Międzynarodowym Festiwalu Filmowym i nagrodą specjalną na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Locarno, a to z pewnością nie koniec nagród dla tego zapadającego w pamięć filmu, który będzie miał swoją polską premierę 25 listopada.

3. Ikona

Do kin weszła niedawno fabuła Wojciecha Kasperskiego – Na granicy – która choć obiecująca, pozostawiła w sobie pewien niedosyt. Ikona to całkiem inny format i temat, choć pozostaje mroźny klimat. Przenosimy się bowiem do… szpitala psychiatrycznego na Syberii, z którego właściwie nie da się wyjść. Kasperski portretuje kolejnych pacjentów i z niezwykłą wrażliwością potrafi uchwycić klimat tego przerażającego miejsca.

4. Nawet nie wiesz, jak bardzo cię kocham

Film Pawła Łozińskiego to portret podwójny: dwie kobiety, matka i córka, które łączy skomplikowana więź. To kolejna już produkcja Łozińskiego, jednego z najwybitniejszych współczesnych dokumentalistów w Polsce, która skupia się na trudnych relacjach międzyludzkich – relacjach wystawionych na próbę, czy to w gabinecie psychoterapeuty, jak w tym filmie, czy na oddziale chemioterapii (Chemia) albo w czasie podróży (Ojciec i syn).

5. 21 × Nowy Jork

Nominowana do Europejskiej Nagrody Filmowej i nagrodzona na Krakowskim Festiwalu Filmowym produkcja Piotra Stasika to dwadzieścia jeden odsłon Nowego Jorku: to dwadzieścia jeden spotkań, dwadzieścia jeden rozmów w nowojorskim metrze, dwadzieścia jeden historii o człowieku. Stasik już wcześniej podjął podobną próbę uchwycenia miasta i ludzi, realizując film 7 × Moskwa, niemniej jednak dziesięć lat, jakie dzieli te dwie produkcje, pokazuje, jak bardzo reżyser dojrzał i rozwinął swoją filmową wrażliwość.

6. Łowcy miodu

O tym, jakie zagrożenie dla świata niesie ze sobą zagłada pszczół, mówi się od jakiegoś czasu coraz głośniej. Gdyby ktoś miał nadal wątpliwości, jak ważne dla naszej planety są te owady, musi bezwzględnie obejrzeć film Krystiana Matyska z Magdaleną Popławską jako przewodniczką po świecie pszczół. To nie pierwszy dokument przyrodniczy w dorobku reżysera, ale  być może pierwszy, który jest tak ważny, aktualny dla współczesnego człowieka i który powinien być pokazywany w szkołach.

7. Dwa światy

Główna bohaterka filmu, Laura, jest przewodniczką po świecie swoich głuchoniemych rodziców. Reżyser Maciej Adamek po raz kolejny porusza problem niepełnosprawności, trudności w rozumieniu, mówiąc przede wszystkim o pewnej nieprzekładalności świata na język migowy czy na alfabet Braille’a. To komunikacyjne rozminięcie pokazywał już w Życiu przed sobą, a teraz wraca, portretując dziewczynkę-tłumaczkę, która mediuje między dwoma światami.

8. Ida i Irena

Jerzy Morawski ma na swoim koncie, poza licznymi filmami dokumentalnymi, kilka współpracy scenariuszowych (m.in. przy filmie Dług), a także produkcje telewizyjne, chociażby słynną swego czasu Balladę o lekkim zabarwieniu erotycznym. Tym razem  wkracza jednak w zupełnie nowy obszar. Ida i Irena to opowieść o niezwykłej Żydówce uratowanej przez siostrę zakonną. Takich historii ostatnio pojawia się coraz więcej i, szczególnie po Idzie Pawła Pawlikowskiego, wzbudzają one pewne zainteresowanie. Niemniej jednak tutaj uratowana jest doktorem socjologii, baczną obserwatorką świata, która dzieli się nie tylko historią swojego ocalenia, ale i przemyśleniami na temat wiary, sumienia i przetrwania.

korekta: Kornelia Farynowska