WYWIAD. Bartosz Chajdecki o kompozycjach do „Różyczki 2”, współpracy z reżyserami i kondycji muzyki filmowej
Bartosz Chajdecki to jeden z najbardziej cenionych polskich kompozytorów muzyki filmowej i serialowej. W 2023 roku w kinach można było obejrzeć trzy filmy z jego kompozycjami – Święto ognia, Różyczka 2 i Uwierz w Mikołaja. Przy okazji niedawnej premiery muzyki z Różyczki 2 w serwisach streamingowych film.org.pl spotkał się z Bartoszem Chajdeckim i zapytał o tajniki jego pracy, proces tworzenia ścieżki do Różyczki 2, ulubione filmowe kompozycje i filmy, a także o kondycję współczesnej muzyki filmowej. Wywiad prowadziła Martyna Janasik.
Martyna Janasik: Usłyszałam ostatnio stwierdzenie: „Nie ma muzyki bez filmu”. Czy to prawda? Dlaczego muzyka jest tak ważnym elementem obrazu filmowego?
Bartosz Chajdecki: Muzyka może podprogowo przekazać treści, które jeśli byłyby bezpośrednio pokazane na ekranie lub powiedziane w dialogu, miałyby mniejszą moc. Ma podbić odczuwane przez widza emocje i zasugerować kierunek interpretacji zdarzeń. Co ważne, powinna to robić na tyle subtelnie, by odbiorca nie poczuł, że jest „kierowany emocjonalnie”. Cała sztuka polega na braku przekroczenia tej cienkiej granicy.
W 2023 roku w kinach miały premierę trzy filmy fabularne z muzyką Twojego autorstwa – Święto ognia, Różyczka 2 i Uwierz w Mikołaja. Wszystkie były skrajnie różne gatunkowo. Czy komponowałeś muzykę do nich jednocześnie? Jak udaje Ci się zachować jasność koncepcji na dane kompozycje przy takiej różnorodności gatunkowej?
Ta różnorodność jest właśnie wspaniała. Nie podjąłbym się pracy jednocześnie nad produkcjami, które wymagałyby stworzenia podobnej muzyki. W takiej sytuacji mogłoby wystąpić niebezpieczeństwo przenikania się motywów muzycznych z jednej produkcji do drugiej. Pracując równolegle nad filmami o różnym charakterze, nie ma takiego ryzyka. Poza tym możliwość „przeskakiwania” między gatunkami jest dla mnie przyjemnością i wyzwaniem. W przypadku Święta ognia (reż. Kinga Dębska) i Różyczki 2 (reż. Jan Kidawa-Błoński) pracowałem niemalże równolegle nad oboma projektami. Tuż po zakończeniu prac nad jednym z nich zająłem się kolejnym. Było to możliwe, ponieważ obie produkcje charakteryzują się zupełnie innym językiem muzycznym, odmienną wrażliwością i narracją.
W materiałach prasowych o Różyczce 2 czytamy, że nie uciekałeś od muzycznych nawiązań do pierwszej części filmu, ale pozwoliłeś sobie na pewną swobodę twórczą. Skomponowałeś na potrzeby tego filmu m.in. klasyczną fugę, adagio i arię, które rzadko można usłyszeć w kinie. Dlaczego zdecydowałeś się sięgnąć po tak nietypowe rozwiązania dla muzyki filmowej?
Mogłem to zrobić dzięki przychylności reżysera i producentów dla tego typu rozwiązań muzycznych. Na początku współpracy przy danym projekcie kompozytor pyta, jakie są oczekiwania wobec muzyki i na co może sobie pozwolić. W przypadku Różyczki 2 otwartość reżysera i producentów była naprawdę duża. Nie chodzi jednak o to, by muzyka była w konflikcie z obrazem, dlatego staraliśmy się zachować spójność z pierwszą częścią filmu poprzez niektóre rozwiązania stylistyczne. W moim odczuciu Różyczka 2 jest filmem mocno intelektualnym, z tego względu postanowiłem pójść o krok dalej i zastosować formy, które są kojarzone z koncepcyjnym podejściem do muzyki typu fuga czy adagio.
Ciekawi mnie także sam proces tworzenia muzyki do filmu. Czy reżyser zawsze przychodzi do Ciebie z gotowym pomysłem, czy jedynie rzuca zarys swojego projektu i mówi: „Napisz do tego muzykę”?
Nie lubię sytuacji, gdy reżyser nie ma zupełnie pomysłu na muzykę. Proces powstawania filmu jest bardzo długi. Reżyser często pracuje nad nim kilka lat, jeszcze zanim rozpoczną się zdjęcia. Ja dołączam do projektu na ostatnim etapie postprodukcji, na 3–4 miesiące przed premierą, czyli po kilku latach od rozpoczęcia prac nad filmem. Mam pewne obawy, jeśli po takim czasie u głównego twórcy i „kapitana” nie ma żadnego pomysłu na muzykę. Reżyser odpowiada za to, by przeprowadzić cały zespół, łącznie z kompozytorem, przez proces tworzenia filmu. Powinien być trochę takim omnibusem o szerokiej wiedzy, dlatego też studia reżyserskie, zwłaszcza na zachodzie, wprowadzają do programu nauczania także muzykę klasyczną. Jeżeli reżyser nie ma pomysłu na warstwę muzyczną, to znaczy, że koncepcja filmu jest niepełna. Oczywiście mogę pomóc i zaproponować pewne rozwiązania, ale potrzebuję chociażby pierwszego drogowskazu do tego, o jakim klimacie czy stylu muzycznym myśli reżyser.
Czy masz swój ulubiony utwór ze ścieżki dźwiękowej do filmu Różyczka 2?
Najbardziej jestem dumny z fugi, która jest jedną z najbardziej kunsztownych i złożonych form muzycznych (vide Bach, Händel czy Szostakowicz). To jest niesamowite, że mogliśmy chociaż jej fragment wykorzystać w filmie. Nie wiem, czy kiedykolwiek ktoś jeszcze skomponował fugę specjalnie na potrzeby produkcji filmowej. Natomiast najwięcej emocji odczuwałem przy pisaniu adagio, które obrazuje istotną dla filmu scenę protestu. Tym bardziej cieszę się, że teraz jest możliwość, aby wysłuchać je w pełniejszej wersji na płycie digital (fuga w wersji chóralnej, fugato i adagio w wersji instrumentalnej).
Przed naszym wywiadem rozmawiałam z rodziną o największych kompozytorach muzyki filmowej. Mój dziadek powiedział, że obecnie nie ma dobrych młodych twórców. Zgadzasz się z tą tezą? Czy możesz wskazać współczesnych kompozytorów muzyki filmowej, których uważasz za godnych uwagi?
Pytanie, czy John Williams jest współczesny, czy nie? To jest bardzo trudne pytanie, ponieważ muzyka filmowa, zwłaszcza w Ameryce, bardzo się zunifikowała. System stał się na tyle producencki, że kompozytor nie ma w nim za wiele do powiedzenia, przez co ścieżki dźwiękowe są do siebie bardzo podobne. Poza tym internet i streaming zniszczyły muzykę. Od ponad 10 lat muzyka poza filmem i komercyjną domeną nie ma przestrzeni do powstawania, ponieważ nie trzeba już za nią płacić. Mam masę utworów sprzed lat, które nigdy nie zostaną opublikowane w postaci płytowej. Jednocześnie więc zgadzam się i nie zgadzam się z tym, że nie ma już genialnych kompozytorów. Są zarówno znakomici twórcy, jak i kompozycje, ale większości z nich nie usłyszymy, ponieważ słuchacze przyzwyczaili się do tego, że nie muszą płacić za muzykę… Trudno oczekiwać wartości za darmo. To jest warte przemyślenia, ponieważ system dostępu do muzyki w serwisach streamingowych negatywnie wpłynął na muzykę niezależną. Dopóki muzyka nie wróci na ścieżkę sztuki samowystarczalnej, nie usłyszymy wielu świetnych kompozycji.
Czy mógłbyś zdradzić, jaka jest Twoja ulubiona muzyka filmowa i Twój ulubiony film?
Moją absolutnie ukochaną muzyką filmową jest ścieżka dźwiękowa do Siedmiu lat w Tybecie. Od czasu do czasu do niej wracam. Uważam, że jest to najpiękniejsza muzyka filmowa, jaka kiedykolwiek została napisana. Uwielbiam też główny motyw do filmu Jurassic Park. Cieszę się jak dziecko, gdy słyszę tę melodię. Co się zaś tyczy samych filmów, to zdecydowanie na pierwszym miejscu są Trzy billboardy za Ebbing, Missouri i Życie jest piękne. Muszę też wspomnieć o jednym serialu. Oglądając pierwszy sezon Młodego papieża, przenoszę się w jakąś inną czasoprzestrzeń. To, co zrobił ze swoją kreacją Jude Law, jest wprost piorunujące. Gdybym miał do końca życia oglądać tylko jedną produkcję, to właśnie Młodego papieża.
Zbliża się rozdanie Oscarów. Komu przyznałbyś nagrodę za najlepszą muzykę?
Przyznam, że jestem słabo zorientowany w wyścigu oscarowym. Miałem tak dużo pracy w ubiegłym roku, że brakowało czasu na kino… Nie podam więc swojego faworyta. Natomiast z tego, co udało mi się zobaczyć, to Oscara za dźwięk mógłby otrzymać Oppenheimer.
LINK DO PŁYTY Z MUZYKĄ Z FILMU RÓŻYCZKA 2: bfan.link/rozyczka-2
Podobne:
Martyna Janasik