POGORZELISKO. Piekło na ziemi

Villeneuve podjął doskonałą decyzję, by całą narrację Pogorzeliska podporządkować nie tylko odkrywaniu tożsamości ojca oraz brata głównych bohaterów, lecz także wprowadzeniu zagadki związanej z życiem ich matki, Nawal. Do odnalezienia tajemniczych krewnych prowadzi bowiem śledztwo przede wszystkim Jeanne, która odkrywa kolejne wydarzenia z życia mamy, a widz wraz z nią przekonuje się, że było ono zawiłe i niejednoznaczne. Reżyser wciąga nas w meandry losów nieżyjącej pani Marwan, nieustannie myląc tropy, zawieszając akcję i budując napięcie niczym najlepsi mistrzowie thrillerów. Chcemy odkryć, co stało się z ojcem Jeanne i Simona, ich bratem, a przede wszystkim samą Nawal, z której perspektywy oglądamy mniej więcej połowę filmu. Całe „dochodzenie” podszyte jest jednak czymś więcej niż tylko ciekawością. Wraz z rozwojem fabuły zarówno Jeanne oraz Simon, jak i widz dowiadują się bowiem o koszmarach, jakie przeżyła matka Marwan. Kiedy dzieje się coś przerażającego, Villeneuve zawsze sugeruje, że to jeszcze nie koniec. I to sprawia, że nie możemy usiąść nigdzie indziej aniżeli na krawędzi fotela.

Bo Pogorzelisko to nie tylko film o fenomenalnej, angażującej bez reszty konstrukcji. To również film przerażający, pokazujący koszmary wojny w ich najgorszej postaci. Villeneuve nie upiększa i nie ucieka od obrazów bezlitośnie mordowanych dzieci ani mrożących krew w żyłach krzyków gwałconych w więzieniu kobiet. Odkrywanie prawdy o losach matki jest dla Jeanne i Simona, a więc także dla widza niemalże podróżą do wnętrza piekła. Tu jednak nie ma szatana, sprawcy wszelkich okrucieństw. Są tylko pozbawieni sumienia ludzie zasłaniający się wiarą, czy to w Allaha, czy chrześcijańskiego Boga. Bez różnicy, jedni i drudzy są przerażająco okrutni, mordujący wszystkich bez względu na wiek, płeć, kolor skóry czy błagania o litość. Niezapomniana jest zwłaszcza scena, w której „chrześcijańskie” bojówki zabijają cały autobus niewinnych cywili, a następnie podpalają pojazd. Bez mrugnięcia okiem strzelają też w plecy zrozpaczonej dziewczynki, której matka właśnie płonie żywcem wewnątrz busa. Co natomiast znajduje się na karabinach morderców? Wizerunki Matki Boskiej.

Villeneuve nie staje po żadnej ze stron, bo obie są jednakowo pozbawione skrupułów. Pokazuje koszmar wojny, która jest najgorszym, co może spotkać człowieka. Każe nam patrzeć, jak na Nawal spadają kolejne niewyobrażalne tragedie i nie daje wytchnienia, nie pozwala zamknąć oczu. Każda następna katastrofa jest gorsza od poprzedniej, my patrzymy na to bezradni, a być może z pewnym rodzajem zaciekawienia. Czy fascynacja koszmarnymi losami Nawal i rozwikłaniem jej tajemnicy, która także okazuje się przekraczającym ludzkie pojęcie dramatem, nie jest kolejnym przykładem na to, jak człowiek lubi podglądać tragedie, przemoc i mord? Co mówi to o nas samych?

I kiedy wydaje się, że Pogorzelisko osiągnęło apokaliptyczne apogeum, kanadyjski reżyser zaczyna coraz wyraźniej sugerować, że jest coś jeszcze. Coś o wiele gorszego, coś tak niewiarygodnego, że wielu krytyków zarzucało Denisowi przesadę (nie jest to zresztą zarzut do końca nietrafiony). Zdradzenie tego, jak kończy się Pogorzelisko, byłoby zbrodnią wobec tych, którzy filmu jeszcze nie widzieli. Musi wystarczyć jedynie stwierdzenie, że następuje tu iście mistrzowski zwrot akcji przywodzący na myśl tragedię grecką, jeden z najdoskonalszych i najbardziej szokujących twistów, jakie zna kino. Ale nie jest to wolta dla samego szoku. To niejako podsumowanie tego, co Villeneuve mówi swoim filmem. Wojna to nie piekło – jest od niego gorsza. Sprawia, że człowiek potrafi wyrządzić niewybaczalną krzywdę nawet najbliższej rodzinie i stać się potworem, choć w innych warunkach mógłby być zupełnie kimś innym.

Pogorzelisko zachwyciło krytyków i widzów na całym świecie, którzy pomimo zwracania uwagi na kilka pomniejszych dłużyzn oraz delikatne przejawy melodramatyzmu, byli pod ogromnym wrażeniem talentu Villeneuve’a. Film pokazywano na festiwalach w Wenecji, Toronto, Sundance i Telluride; zgłoszono go także jako reprezentanta Kanady na Oscarach. Skończyło się jedynie na nominacji, ale trzeba pamiętać, że wówczas o statuetkę ubiegały się takie dzieła jak Kieł Jorgosa Lantimosa, Biutiful Alejandro Gonzáleza Iñárritu czy ostateczny zwycięzca, W lepszym świecie Susanne Bier. Pogorzelisko szybko znalazło się na wielu listach najlepszych filmów roku, a kapitalne role Désormeaux-Poulin oraz Azabal przyniosły aktorkom liczne zasłużone wyróżnienia.

Dziś, po dziesięciu latach od premiery, Pogorzelisko wciąż uznawane jest za jeden z najlepszych, jeśli nie najlepszy film w niesamowitej karierze Denisa Villeneuve’a. Fantastyczne sukcesy w postaci Labiryntu (2013), Sicario (2015), Nowego początku (2016) czy Blade Runner 2049 nie sprawiły, że widownia zapomniała o równie wspaniałych początkach kanadyjskiego artysty. Niezależnie od tego, czy Diuna odniesie sukces, czy nie, ktoś, kto stworzył takie arcydzieło jak Pogorzelisko, nie zostanie zepchnięty na kinowe pobocze.