Zmarła prof. Alicja Helman, wybitna polska badaczka kina

Alicja Helman zmarła wczoraj w wieku 85 lat w Torrevieja w Hiszpanii. Była wybitną polską teoretyk i historyk kina oraz eseistką i tłumaczką. 

Kto na Uniwersytecie Jagiellońskim uczestniczył w jej wykładach z historii myśli filmowej, mógł wyciągnąć podręcznik pod tym właśnie tytułem, którego była współautorką i śledzić słowo po słowie jak dokładnie pamięta treść poszczególnych rozdziałów. To, jak rzadko zbaczała z raz metodycznie obranego kursu przy tworzeniu podręcznika, było wręcz nieprawdopodobne. Natomiast kto miał okazję odwiedzić ją w mieszkaniu prywatnym w Krakowie, przy okazji egzaminu ustnego, był witany dosłownie ścianą filmów w przedpokoju. O śmierci nestorki polskiego filmoznawstwa poinformował za pośrednictwem mediów społecznościowych Lesław Czapliński, krytyk i eseista.

Z andaluzyjskiej Torrevieja dotarła wiadomość o śmierci prof. Alicji Helman. Z wykształcenia, jak siostra Zofia muzykolożka, dzięki zainteresowaniom muzyką Siergieja Prokofiewa z filmach Siergieja Ejzensztejna stała się pionierką polskiej filmologii, wiążąc się z Instytutem Sztuki Polskiej Akademii Nauk. Autorka fundamentalnych prac z tej dziedziny: “O dziele filmowym”, panoramy myśli filmowej “Co to jest kino”. Zainicjowała badania filmologiczne z perspektywy semiotyki, psychoanalizy i feminizmu. Twórczyni studiów nad płcią kulturową na Uniwersytecie Jagiellońskim. Wcześniej tworzyła filmologię na Uniwersytecie Śląskim.

Prof. Alicja Helman ukończyła studia muzykologiczne na Wydziale Historii Uniwersytetu Warszawskiego. W Instytucie Sztuki PAN w Warszawie pracowała w latach 1955-1973. Do roku 1986 była kierownikiem Zakładu Filmu i Telewizji Instytutu Literatury i Kulturoznawstwa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, a  później Zakładu Filmu i Telewizji Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W późniejszych latach Zakład został przekształcony w Katedrę Filmu i Telewizji, a następnie Instytut Sztuk Audiowizualnych (w roku 1996), który funkcjonuje do dziś. Za Odcienie czerwieni. O filmowej twórczości Zhanga Yimou profesor otrzymała Nagrodę im. Bolesława Michałka za najlepszą książkę filmową roku 2010. Wypromowała ponad 40 doktorów.

Jest takie powiedzenie: jeśli film porównać do ukochanego ciała, to podejście widza jest podejściem kochanka, a podejście filmoznawcy – podejściem chirurga. Otóż proszę państwa, nigdy nie czuję się chirurgiem, nawet jeśli rozbieram to ciało na części, to robię to z miłością.

Żegnamy ze smutkiem.

Zdjęcie główne: prof. Alicja Helman (1935-2021). Fot. Krzysztof Kuczyk, Agencja FORUM.