WINONA RYDER. Filigranowy obiekt westchnień

Najlepszy okres w karierze

U progu ostatniej dekady XX wieku Winona miała już status młodej gwiazdy filmowej. Oprócz sukcesów w filmach Tima Burtona zdobyła uznanie między innymi za role w Syrenach Richarda Benjamina, któremu towarzyszył pamiętny, szalenie popularny teledysk do The Shoop Shoop Song, i Nocy na Ziemi Jima Jarmuscha, gdzie w jednym z epizodów wcieliła się w rolę kierowcy taksówki. Choć ze względu na wycieńczenie zrezygnowała z roli w trzeciej części Ojca chrzestnego (jej miejsce zajęła Sofia Coppola), to, co najlepsze w karierze Ryder, miało dopiero nadejść. W 1992 roku wreszcie miała okazję współpracować z mistrzem Coppolą – zagrała Mię w Draculi z Garym Oldmanem w roli głównej. Do legendy przeszła historia z planu tego filmu, kiedy to – rzekomo w celu zmobilizowania Winony do większej aktorskiej brawury – legendarny reżyser wykrzykiwał zza kamery: Ty dziwko! Ty pieprzona dziwko! Kilka lat później w artykule dla Rolling Stone Ryder krytykowała technikę Coppoli, którą on sam uważał za niezwykle skuteczną. Na szczęście na tamtym etapie kariery Winona nie musiała zabiegać o miłość słynnego filmowca – była uznaną aktorką, która najlepsze lata miała dopiero przed sobą.

Dwie najważniejsze i najbardziej nagradzane role Ryder przypadły na lata 1993–1994 i obie związane były z kinem kostiumowym.

Najpierw Winona wzięła udział w wyreżyserowanej przez Martina Scorsese adaptacji Wieku niewinności Edith Wharton, by już w kolejnym roku wystąpić w Małych kobietkach Gillian Armstrong, opartych na powieści Louisy May Alcott. Obie te role zostały docenione przez Akademię, która nominowała Ryder rok po roku: za rolę drugoplanową w Wieku niewinności oraz pierwszoplanową w Małych kobietkach. Co prawda Winona nie otrzymała statuetki, jednak za film Scorsesego została wyróżniona Złotym Globem, który do dziś pozostaje najważniejszą nagrodą w jej karierze. Warto obejrzeć dostępne na YouTube nagranie z gali rozdania Globów: mowa Winony, szalenie zawstydzonej wyróżnieniem, jest kwintesencją jej osobowości – urocza, zakłopotana, unikająca kontaktu wzrokowego z widownią. Aż trudno uwierzyć, że oglądamy nagrodzoną hollywoodzką aktorkę, która emocjonalnym ekshibicjonizmem zarabia na życie! Małe kobietki, uniwersalnie uznane za niezwykle udaną adaptację popularnej powieści, miały dla Ryder także inne, pozazawodowe znaczenie: rolę w filmie Armstrong zadedykowała zmarłej Polly Klaas z Petalumy, która uwielbiała powieść Alcott. Biorąc pod uwagę sentymentalne znaczenie tej roli, nie należy się dziwić, że kreacja Josephine March należy do najlepszych w karierze Winony.

Kryzys i skandal

Lata 1993–1994 to także między innymi role w znakomicie obsadzonym Domu dusz Billego Augusta i reżyserskim debiucie Bena Stillera Orbitowanie bez cukru, błyskotliwej obyczajowej komedii o niedopasowaniu Pokolenia X. Po sukcesach pierwszej połowy lat dziewięćdziesiątych Winona Ryder nieco spuściła z tonu. Kolejne role – na przykład w Skrawkach życia Jocelyn Moorhouse, Chłopcach Stacy Cochran czy Czarownicach z Salem Nicholasa Hytnera, na planie których ponownie spotkała się z Danielem Day-Lewisem – nie były już tak udane, a większość tych tytułów zaliczała wpadki w box office. Miłą odmianą od serii finansowych klap był Obcy: Przebudzenie z 1997 roku, nakręcona nieco na siłę czwarta część kultowej serii sci-fi, która na całym świecie zarobiła ponad sto sześćdziesiąt milionów dolarów. Podczas kręcenia tej produkcji Winona zmuszona była do zwalczenia akwafobii, gdyż część ujęć kręcona była pod wodą. Film Jean-Pierre’a Jeuneta nie zyskał takiego uznania, jak poprzednie części serii, i nie odmienił kiepskiej passy Ryder. Szansa na to przyszła dopiero w 1999 roku, kiedy na ekrany weszła Przerwana lekcja muzyki, wstrząsający dramat Jamesa Mangolda o życiu pacjentek szpitala psychiatrycznego. Winona znakomicie wcieliła się w główną bohaterkę Susanne Kaysen, na wspomnieniach której oparty został film. Co ciekawe, zagrała osiemnastolatkę, mimo że sama miała wówczas dwadzieścia osiem lat. Choć krytyka świetnie przyjęła kreację Ryder, większość splendoru spadła na Angelinę Jolie, dla której nagrodzona Oscarem drugoplanowa rola była biletem wstępu do pierwszej ligi Hollywood. Mimo wszystko mogło się wydawać, że Przerwana lekcja muzyki będzie kolejnym przełomem w karierze Winony. Nic podobnego – aktorka przepadła na wiele lat, a jedną z przyczyn jej zawodowej zapaści był skandal obyczajowy. 12 grudnia 2001 roku Ryder została aresztowana pod zarzutem kradzieży markowej odzieży o wartości pięciu tysięcy pięciuset dolarów z luksusowego sklepu Saks Fifth Avenue. Podczas procesu pojawiło się również oskarżenie dotyczące leków psychotropowych bez recepty i wandalizmu. Wyrok zapadł w grudniu 2002 roku – Ryder została skazana na trzy lata dozoru kuratorskiego, czterysta osiemdziesiąt godzin prac społecznych i ponad dziesięć tysięcy dolarów grzywny i zadośćuczynień.

Skandal obyczajowy spowodował przerwę w karierze Winony. W latach 2001–2005 premierę miały zaledwie dwa filmy z jej udziałem, nakręcone jeszcze przed ogłoszeniem wyroku. Jednym z nich była wspomniana Simone Andrew Niccola, gdzie Ryder zagrała nietypową dla siebie rolę zmanierowanej, wrednej gwiazdy, zaś drugim tytułem był Mr. Deeds – Milioner z przypadku, remake amerykańskiego klasyka z 1936 roku, z Adamem Sandlerem w roli głównej. Kiepski okres w karierze Winony podkreślony został jej drugą nominacją do Złotej Maliny – pierwszą zdobyła za nieudany melodramat Miłość w Nowym Jorku z Richardem Gere’em (ostatecznie nie zdobyła żadnej z niechlubnych nagród). Krucha psychika aktorki mogła ostatecznie ugiąć się pod ciężarem kolejnych porażek i wydawało się, że to koniec ukochanej amerykańskiej aktorki lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych.

Feniks z popiołów

Trudno porównywać aktorski powrót Winony z odrodzeniem mitycznego ptaka, jednak mimo braku spektakularnych kreacji Ryder godnie poradziła sobie z zawodowym kryzysem. Lata 2005–2010 to kilka niezłych ról, z przezabawnym występem w jednym z rozdziałów Jak złamać 10 przykazań Davida Waina i epizodem w Star Treku J. J. Abramsa, jednak dopiero rolą w Czarnym łabędziu Darrena Aronofsky’ego Winona na dobre przypomniała o sobie światu. Rola starzejącej się, odstawionej na boczny tor baletnicy, choć niewielka, była dowodem na wciąż drzemiący w Ryder potencjał. Aktorka z dużą godnością zaakceptowała upływ czasu i odnalazła się w rolach dojrzałych kobiet. Świetna rola partnerki Richarda Kuklinskiego w Iceman: Historia mordercy czy w niedawnym Eksperymentatorze Michaela Almereydy to występy z pewnością nie pierwszoligowe, jednak wystarczająco wyraziste, by widzowie znów pokochali Winonę. Co ciekawe, dopiero niedawno Ryder przekonała się do telewizji – znakomicie zaprezentowała się w roli Vinni Restiano, przewodniczącej rady miejskiej w zeszłorocznej miniserii HBO Kto się odważy? duetu David Simon-Paul Haggis, a w lipcu 2016 premierę będzie mieć ośmioodcinkowy serial Stranger Things, który ma być hołdem dla filmów sci-fi z lat osiemdziesiątych. Wszystko to jednak blednie przy informacji sprzed kilku tygodni, którą potwierdzili Tim Burton i sama Winona – rozpoczęły się prace nad sequelem Soku z żuka! Gdy fani filmu z całego świata zdążyli już zwariować na wieść o tym, rzecznik Burtona wydał dementi dotyczące wypowiedzi reżysera. Ruch ten może być jednak podyktowany chęcią zminimalizowania przedwczesnego zamieszania wokół tego projektu i skupienia się na promocji Osobliwego domu pani Peregrine, którego premiera zapowiedziana została na wrzesień tego roku.

Filigranowy obiekt westchnień

Mimo kruchej natury Winona Ryder doskonale poradziła sobie z kryzysem w życiu prywatnym i zawodowym. Być może mogła lepiej wykorzystać swoje pięć minut, gdy na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych gościła na plakatach większości nastolatków w Stanach, ale z łatwością mogła się też załamać, gdy niemal wszyscy w Hollywood odwrócili się od niej jak od skazańca. Dziś Ryder jest na najlepszej drodze, by przypomnieć o sobie tym, którzy zdążyli zapomnieć o jej talencie, i zaistnieć w świadomości tych, którzy są zbyt młodzi, by pamiętać o jej sukcesach. To wciąż aktorka ze Złotym Globem, dwiema nominacjami do Oscara i własną gwiazdą w Alei Sław Hollywood. Kto wie, jakie jeszcze laury dopisze do tej listy.

korekta: Kornelia Farynowska