KRZYK WILHELMA. Nieśmiertelny efekt dźwiękowy

Wilhelm

Niewielu było ludzi, którzy swoimi występami przed kamerą potrafili unieśmiertelnić swoje nazwisko, na stałe zapisując się w historii kinematografii. Liczba ludzi, którzy unieśmiertelnili samych siebie nie zostawiając po sobie nic, oprócz jednosekundowego dźwięku, jest jeszcze mniejsza. Prawdę mówiąc, nie ma żadnej listy. Jest jedno tylko imię – Wilhelm. Wilhelm nie był aktorem. Wilhelm był bohaterem mało znanego westernu z lat pięćdziesiątych, o niewiele mówiącym tytule „The Charge at Feather River”. Jednak nie jego występ był w tym filmie najważniejszy. Najważniejszy był jego krzyk.

W jednej ze scen wspomnianego filmu, nasz bohater zostaje postrzelony w udo strzałą, którą w jego kierunku posyła przyczajony za pobliskim krzakiem Indianin. W chwili uderzenia z jego gardła roznosi się chyba najczęściej wykorzystywany dźwięk w historii kinematografii – tzw. krzyk Wilhelma. I chociaż nie był to pierwszy przypadek wykorzystania owego krzyku, to właśnie na cześć rannego bohatera dźwięk ten został nazwany jego imieniem.

Początki

Wszystko zaczęło się w roku 1951, kiedy to na ekrany kin wszedł inny mało znany western, „Distant Drums”. To w tym właśnie filmie po raz pierwszy wykorzystano niesamowicie później popularny, choć niemalże nierozróżnialny przez nieświadomych widzów, rozdzierający, rozpaczliwy krzyk – krzyk człowieka, rozszarpywanego przez aligatory. Co ciekawe, gdy po skończeniu produkcji film ten udźwiękowiano, nagrano następujących po sobie sześć krótkich okrzyków cierpienia, z których część użyto także w tym samym filmie. Tak więc dźwięki wydawane przez mężczyznę pożeranego przez żarłoczne gady stały się od razu okrzykami wydawanymi przez rozstrzelanych w trakcie oblężenia fortu Indian. Cóż, niski budżet nie pozwalał na większe fajerwerki.

Po skończeniu produkcji, taśma została zarchiwizowana w bibliotece efektów dźwiękowych studia Warner Bros., gdzie niczego nieświadoma czekała swoich czasów chwały i nieśmiertelności. A czekanie zakończyło się już w dwa lata później, kiedy ukończono realizację wspomnianego we wstępie filmu.

Wielkie odkrycie

Do połowy lat siedemdziesiątych krzyk Wilhelma wykorzystywany był wyłącznie w filmach studia Warner Bros., z czego najsłynniejsze to „Narodziny Gwiazdy” [„A star is born” z roku 1954], „One!” [„Them!” z roku 1954], „Ziemia Faraonów” [„Land of the Pharaohs” z roku 1955], „Morski pościg” [„Sea Chase” z roku 1955], „Sierżant Rutledge” [„Sergeant Rutledge” z roku 1960], „PT 109” [1963] oraz „Zielone Berety” [„The Green Berets”, 1968]. Tak częste korzystanie z opisywanego fragmentu ścieżki dźwiękowej nie było jednak zabiegiem celowym – twórcy często nieświadomie korzystali z tej zakopanej w archiwum taśmy. Tak było aż do roku 1974, kiedy to Ben Burtt jako pierwszy zauważył, że dźwięk wykorzystywany we wszystkich wspomnianych wyżej filmach to ten sam, jedyny i niepowtarzalny krzyk – krzyk, który Burtt ochrzcił później imieniem Wilhelma.

Kiedy kilka lat później Burtt został zatrudniony przez George’a Lucasa jako technik dźwiękowy jego nowopowstającej kosmicznej sagi „Star Wars”, Ben miał okazję zapoznać się z dźwiękowym archiwum Warner Bros., gdzie szukał efektów dźwiękowych do „Gwiezdnych Wojen”. To wtedy właśnie natrafił na oryginalną taśmę z krzykiem Wilhelma i wraz z przyjaciółmi, Richardem Andersonem i Rickiem Mitchellem, postanowił jej używać jako swoisty znak firmowy. Między innymi dlatego właśnie, krzyk Wilhelma możemy usłyszeć zarówno we wszystkich częściach najsłynniejszej trylogii Lucasa, jak i we wszystkich odsłonach „Indiany Jonesa”, a także w innych filmach, przy produkowaniu których George i spółka techników dźwiękowych maczali palce, z „Kaczorem Howardem” [1986] i „Willow” [1988] na czele.

Wielki szał

Od początku lat ’80 umieszczanie krzyku Wilhelma w różnych produkcjach stało się prawdziwą zabawą. Richard Anderson użył go m.in. w „Poltergeiście” [1982], „Powrocie Batmana” [1992], „Planecie małp” w reżyserii Tima Burtona [2001] czy w animowanym hicie „Madagaskar”. Ten sam Richard Anderson założył firmę Weddington Productions [współpracującą z Technicolor Sound Services], gdzie krzyk Wilhelma trafił do archiwów i wykorzystany został w multum innych produkcji. Edytorzy dlań pracujący, Mark Mangini, David Whittaker, Steve Lee oraz George Simpson, skorzystali z usług Wilhelma, tworząc efekty dźwiękowe do „Pięknej i Bestii” [1991], „Alladyna” [1992], „Piątego elementu” [1997], „Gości w Ameryce” [2001], a nawet „Łez słońca” [2003]. Inni przyjaciele Bena Burtta, Gary Rydstrom i Chris Boyes, użyli krzyku [zarchiwizowanego też w bibliotece Skywalker Sound] w „Toy Story” [1995], „Herkulesie” [1997] oraz w „Piratach z Karaibów” [2003].

Popularność krzyku Wilhelma zaczęła rosnąć w zaskakująco szybkim tempie, zwłaszcza po wielokrotnym wykorzystaniu go w gwiezdnej sadze George’a Lucasa. Z Wilhelma mógł skorzystać każdy, nawet amatorsko kręcący filmy fabularne studenci. Stało się tak dlatego, gdyż nigdy go oficjalnie nie zarejestrowano w jakiejkolwiek komercyjnej bibliotece dźwięków. Jednak tylko nieliczni potrafili z gracją połączyć krzyk z obrazem. Niektórzy wielcy reżyserzy, kiedy poznali historię i znaczenie krzyku Wilhelma, w mig postanowili umieścić go w swoich filmach.

I tak na przykład Joe Dante użył go już w roku 1976, kiedy na ekranach kin pojawił się jego „Hollywood Boulevard”. Później dźwięk uświetnił takie jego filmy jak „Gremliny 2” [1990] czy „Looney Tunes znowu w akcji” [2003]. Sam Quentin Tarantino, gdy dowiedział się, że krzyku Wilhelma użyto w jego „Wściekłych psach” [1992], zebrał całą ekipę i razem obejrzeli wspomniany na początku western „Distant Drums”, by na własne uszy usłyszeć dźwięk w oryginale (później Quentin użył krzyku Wilhelma przy produkcji pierwszej części „Kill Bill” [2003]). Gdy Peter Jackson poznał całą otoczkę związaną z krzykiem (który jego technicy dźwiękowi potajemnie użyli w „Dwóch Wieżach” [2002]), nalegał, by krzyk ten znalazł się również w „Powrocie Króla” [2003].