Kino europejskie: ANDRZEJ WAJDA

“Dobry Pan Bóg obdarował reżysera
filmowego dwojgiem oczu, aby jednym
patrzył w kamerę – a drugim pilnie
obserwował wszystko, co się dzieje
wokół niego…”

FAKTY

• Andrzej Wajda urodził się 6 marca 1926 roku w Suwałkach
• Jego ojciec – Jakub Wajda – był oficerem Wojska Polskiego i marzył, że syn pójdzie w przyszłości w jego ślady – jednak młodemu Andrzejowi nie udało się zdać egzaminu do Korpusu Kadetów
• Wybuch wojny zakończył jego dzieciństwo – w wieku 15 lat zaczął pracować, co miało uchronić go przed wywiezieniem do Rzeszy – był m.in. pomocnikiem bednarza, magazynierem, ślusarzem, kreślarzem w kolejowym biurze konstrukcyjnym

• Początkowo swoją przyszłość chciał związać z malarstwem, które było jego wielką pasją – w 1946 roku rozpoczął studia w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych (jako wolny słuchacz) – po trzech latach nauki zrezygnował z tej uczelni (jak sam powiedział: “bałem się, że zostanę tylko jednym z wielu, którzy ukończyli krakowską ASP”)
• W 1949 roku dostał się do Szkoły Filmowej w Łodzi – pozostał w niej do 1952 roku
• W Szkole Filmowej zrealizował 3 etiudy: “Kiedy ty śpisz” (1950) – impresję dokumentalną wg poematu Tadeusza Kubiaka; “Zły chłopiec” (1950) na podstawie noweli Czechowa; “Ceramika iłżecka” (1951)
• W 1953 roku pełnił funkcję asystenta reżysera przy filmie “Piątka z ulicy Barskiej” A. Forda
• Debiutował w 1953 roku filmem “Pokolenie”
• “Bramy raju” (1968) kończą pierwszy okres twórczości Wajdy- reżyser odchodzi od dotychczasowej tematyki związanej z wojną i jej konsekwencjami – film “Wszystko na sprzedaż” otwiera nowy rozdział jego artystycznej działalności
• W latach 1972 – 1983 prowadził Zespół Filmowy “X”
• Od roku 1978 do roku 1983 pełnił funkcję Prezesa Stowarzyszenia Filmowców Polskich
• W latach 1989-90 był Dyrektorem Teatru Powszechnego w Warszawie
• Jest członkiem Europejskiej Akademii Filmowej

CIEKAWOSTKI

• Pierwowzorem postaci Agnieszki z filmu “Człowiek z marmuru” była Agnieszka Osiecka – także studentka łódzkiej Szkoły Filmowej
• W pierwszych filmach Wajdy widoczne są nawiązania do doświadczeń włoskiego neorealizmu
• Oprócz filmów, Wajda reżyseruje także sztuki teatralne i widowiska telewizyjne
• Film “Ziemia obiecana” był nominowany do Oscara w kategorii “najlepszy film zagraniczny” w 1976 roku – nagrodę wywalczył wówczas Akira Kurosawa filmem “Dersu Uzała”
• Film “Panny z Wilka” był nominowany do Oscara w kategorii “najlepszy film zagraniczny” w 1980 roku – nagrodę zdobył wówczas “Blaszany bębenek” V. Schlondorffa
• Film “Człowiek z żelaza” był nominowany do Oscara w kategorii “najlepszy film zagraniczny” w 1982 roku (wycofany przez komunistyczne władze PRL z rywalizacji) – nagrodę zdobył I. Szabo za film “Mefisto”
• W !997 roku Wajda został członkiem francuskiej Akademii Sztuk Pięknych na miejsce zmarłego Federico Felliniego
• Do fascynacji filmami Wajdy przyznawali się m.in. Andriej Tarkowski i Lindsay Anderson
• Reżyser jest fundatorem oraz inicjatorem powstania Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej “Manggha” w Krakowie (otwarcie w 1994)

NAJWAŻNIEJSZE NAGRODY

• 1957 – “Kanał” – Nagroda specjalna Jury (Srebrna Palma) na MFF w Cannes
  (ex aequo z “Siódmą pieczęcią” Bergmana)
• 1959 – “Popiół i Diament” – Nagroda FIPRESCI na MFF w Wenecji
• 1960 – “Popiół i Diament” – Nagroda Kanadyjskiej Federacji Stowarzyszeń Filmowych na MFF w Vancouver
• 1961 – “Popiół i Diament” – “Srebrny Laur” O’Selznicka na MFF w Berlinie Zachodnim
• 1970 – “Brzezina” – Złoty Medal – nagr. FIPRESCI na MIFED w Mediolanie
• 1971 – “Brzezina” – Złoty Medal i nagroda dla Daniela Olbrychskiego na MFF w Moskwie
• 1975 – “Brzezina” – “Złota Pieczęć” na MFF w Mediolanie
• 1973 – “Wesele” – “Srebrna Muszla” na MFF w San Sebastian
• 1975 – “Ziemia Obiecana” – Złoty Medal na MFF w Moskwie
• 1975 – “Ziemia Obiecana” – “Złote Lwy Gdańskie” na FPFF w Gdańsku
• 1975 – “Ziemia Obiecana” – “Złoty Hugo” na MFF w Chicago
• 1976 – “Ziemia Obiecana” – nominacja do Oscara
• 1977 – “Ziemia Obiecana” – Nagroda “Złotego Kłosa” na MFF w Valladolid (Hiszpania)
• 1977 – “Ziemia Obiecana” – I Nagroda na MFF w Cartagenie
• 1978 – “Ziemia Obiecana” – Grand Prix na MFF w Avellino
• 1976 – “Smuga Cienia” – Nagroda Główna na FPFF w Gdańsku
• 1978 – “Człowiek z Marmuru” – Nagroda FIPRESCI na MFF w Cannes
• 1979 – “Człowiek z Marmuru” – Nagroda Główna na FEST w Belgradzie
• 1980 – “Człowiek z Marmuru” – Nagroda Specjalna Jury na MFF w Cartagenie
• 1978 – “Bez Znieczulenia” – Grand Prix na FPFF w Gdańsku
• 1979 – “Bez Znieczulenia” – Nagroda Jury Ekumenicznego na MFF w Cannes
• 1979 – “Panny z Wilka” – Nagroda Specjalna Jury na FPFF w Gdańsku
• 1980 – “Panny z Wilka” – nominacja do Oscara
• 1981 – “Człowiek z Żelaza” – Złota Palma oraz Nagroda Jury Ekumenicznego na MFF w Cannes
• 1981 – “Człowiek z Żelaza” – Nagroda Brytyjskiej Krytyki Filmowej na MFF w Londynie
• 1982 – “Człowiek z Żelaza” – nominacja do Oscara (wycofany z rywalizacji)
• 1982 – “Danton” – Cezar za najlepszą reżyserię filmową
• 1982 – “Danton” – Nagroda Louis Delluc i Nagroda Unifrance Film
• 1990 – “Korczak” – Nagroda Specjalna Jury na MFF w Cannes
• 1996 – “Wielki Tydzień” – “Srebrny Niedźwiedź” na Festiwalu Filmowym w Berlinie
• 1999 – “Pan Tadeusz” – Brylantowe Bilety (nagroda Stowarzyszenia “Kina Polskie”)
  dla filmu, który przyciągnął do kin najwięcej widzów;
• 1999 – “Pan Tadeusz” – “Złota Taśma” w kategorii: film polski
  
  Nagrody za całokształt twórczości:
  
  
• 1990 – nagroda Felixa
• 1998 – “Złote Lwy” na festiwalu filmowym w Wenecji
• 1999 – “Kryształowy Irys” na MFF w Brukseli
• 2000 – Oscar

PODSTAWOWE WYZNACZNIKI STYLU

• Filmy Wajdy zaangażowane są w historię – reżyser często zabierał głos w ważnych sprawach politycznych, przedstawiając wydarzenia z własnego punktu widzenia i dając świadectwo przyszłym pokoleniom (akcentowanie problematyki poświęcenia w imię wyższych ideałów, walki, wierności sprawie – “Popiół i diament”, “Kanał”, “Pokolenie” “Człowiek z marmuru”, “Człowiek z żelaza”, “Danton”, “Korczak”, “Popioły”) – w pierwszych filmach główny nacisk został położony na tematykę wojenną
• Drugą grupę filmów stanowią te obrazy, w których reżyser skupia się na pokazaniu lirycznej strony osobowości człowieka – są to opowieści o miłości, rozgrywające się na tle sielskiego krajobrazu, pełne nostalgii, kameralne i wyciszone (“Kronika wypadków miłosnych”, “Brzezina”, “Panny z Wilka”)
• Jednym z głównych nurtów twórczości Wajdy jest poszukiwanie istoty polskości, sięganie do tradycji historycznej i kulturalnej, by w niej znaleźć wskazówki jak żyć, a także ukazywanie zderzenia człowieka z Historią, stawianie go w obliczu trudnych wyborów, z którymi bardzo często nie potrafi sobie poradzić – człowiek stawiany jest w opozycji do zbiorowości, jego postać konfrontowana jest z określonymi wydarzeniami historycznymi, do których musi się ustosunkować (nawiązania do tradycji romantycznej)
• Nacisk położony jest na ukazanie realiów epoki, stąd dbałość o detale, wierne odtwarzanie scenografii, kostiumów, dekoracji
• W warstwie wizualnej Wajda często odwołuje się do tradycji malarstwa polskiego i nie tylko(w “Brzezinie” widoczne jest zafascynowanie obrazami Malczewskiego, w “Popiołach” niektóre sceny – np. walk na uliczkach Saragossy – przywodzą na myśl dzieła Goyi, a sceny z “Wesela” – malarstwo Gierymskiego, Wyspiańskiego, Axentowicza czy Mehoffera)
• Stosowanie metody kontrastowania – sekwencje statyczne przeplatają się z dynamicznymi, komediowe z dramatycznymi lub lirycznymi
• Częste posługiwanie się symbolami (najlepszym przykładem jest “Popiół i diament”)

FILMOGRAFIA

• 1955 – “Pokolenie”
• 1955 – “Idę Do Słońca”
• 1957 – “Kanał”
• 1958 – “Popiół i Diament”
• 1959 – “Lotna”
• 1960 – “Niewinni Czarodzieje”
• 1961 – “Samson”
• 1962 – “Powiatowa Lady Makbet”
• 1962 – “Miłość Dwudziestolatków” (“L’amour a Vingt Ans”) – epizod “Warszawa”
• 1965 – “Popioły”
• 1968 – “Bramy Raju” (“The Gates To Paradise”)
• 1968 – “Przekładaniec”
• 1969 – “Wszystko Na Sprzedaż”
• 1969 – “Polowanie Na Muchy”
• 1970 – “Brzezina”
• 1970 – “Krajobraz Po Bitwie”
• 1972 – “Piłat i Inni” (“Pilatus Und Andere” – tv)
• 1973 – “Wesele”
• 1975 – “Ziemia Obiecana”
• 1976 – “Smuga Cienia”
• 1977 – “Umarła Klasa” (tv)
• 1977 – “Człowiek z Marmuru”
• 1978 – “Zaproszenie Do Wnętrza”
• 1978 – “Bez Znieczulenia”
• 1979 – “Pogoda Domu Niechaj Będzie z Tobą”
• 1979 – “Panny z Wilka”
• 1980 – “Dyrygent”
• 1980 – “Z Biegiem Lat, z Biegiem Dni…” (tv)
• 1981 – “Człowiek z Żelaza”
• 1983 – “Danton”
• 1983 – “Miłość W Niemczech” (“Eine Liebe In Deutschland”)
• 1986 – “Kronika Wypadków Miłosnych”
• 1988 – “Biesy” (“Les Possedes”)
• 1990 – “Korczak”
• 1992 – “Pierścionek z Orłem W Koronie”
• 1994 – “Nastasja”
• 1995 – “Wielki Tydzień”
• 1996 – “Panna Nikt”
• 1999 – “Pan Tadeusz”
• 2000 – “Wyrok Na Franciszka Kłosa” (tv)
• 2002 – “Zemsta”

Tekst z archiwum film.org.pl