PRZESILENIE ZIMOWE. Wasz nowy stary ulubiony film [RECENZJA]
„Życie dla większości ludzi jest jak drabinka w kurniku: krótkie i obsrane” – mówi główny bohater filmu, profesor Hunham. Kiedy kino wchodzi na tę pełną gówna drabinkę w kurniku, szczerze i z wrażliwością przyglądając się ludzkiej przeciętności, niedoskonałości i przemijalności, dzieją się często piękniejsze rzeczy niż przy próbach kreowania kolejnych niedostępnych, ekranowych herosów. Przesilenie zimowe taką właśnie piękną rzeczą jest.
A profesor Hunham (wspaniały Paul Giamatti) jest właśnie taką osobą, która przez całe życie musi się wspinać i walczyć o utrzymanie na obsranej drabince. Nauczyciel historii starożytnej w elitarnej szkole z internatem dla chłopców z bogatych rodzin nie cieszy się sympatią uczniów, którzy nazywają go Wytrzeszczem. Hunham jest typową „kosą”, ale w jego surowości względem uczniów wyczuwamy pewien idealizm: naprawdę pasjonuje go nauczany przedmiot, rzetelnie podchodzi do swoich obowiązków i mimo nacisków dyrektora nie zgadza się na wystawianie dobrych ocen chłopakom pochodzącym z wpływowych rodzin tylko dlatego, że z nich pochodzą. Ta niezgoda na konformizm czyni z niego outsidera w gronie pedagogicznym. Ale w jego tępieniu rozpieszczonych dzieciaków kryje się coś jeszcze: pewna gorycz i żal. Jeszcze zanim poznamy przeszłość tego ekscentrycznego profesora, czujemy, że w jego działaniu jest dużo poczucia krzywdy, zazdrości względem tych, którzy tak wiele mają, a tak bardzo tego nie doceniają.
Film Alexandra Payne’a (Bezdroża, Nebraska) toczy się na przełomie 1970 i 1971 roku, a zaczyna jak kolejny film o amerykańskim campusie. Kiedy jednak w college’u nastaje przerwa świąteczna, a niemal wszyscy opuszczają budynek, orientujemy się, że to dużo bardziej kameralna opowieść. Niespokojny i pogubiony Angus (świetny debiut Dominica Sessy) to jedyny uczeń, którego nikt z rodziny nie wziął do domu na święta. Ktoś z nauczycieli musi jednak zająć się nim przez ten czas: dyrektor oddelegowuje do tej roli Hunhama. Święta w szkole spędza jeszcze czarna kucharka, której syn niedawno poległ w Wietnamie – Mary (Da’Vine Joy Randolph). Ta trójka pozornie niepasujących do siebie osób spędzi wspólnie wyjątkowe Boże Narodzenie, tworząc przez moment patchworkową rodzinę, w której niekochany chłopiec odnajdzie na chwilę ojca, pogrążona w żałobie matka przeleje miłość na cudze dziecko, a nauczyciel i uczeń wyjdą ponad sztywny schemat relacji szkolnych, nawiązując głębszą, otwartą, prawdziwie wzbogacającą więź.
Cała trójka to piękny przykład tego, z jaką czułością można opowiadać o zwykłych, szarych ludziach i ich niedostrzeganych dramatach. Jednak najbardziej w pamięci zostaje profesor Hunham. Znamy takie osoby, które już na starcie dostały spory ciężar do niesienia przez życie, a dalej było tylko gorzej – i chociaż zawsze działały w zgodzie z własnym sumieniem, to wyprzedzali je ci odważniejsi, przystojniejsi, lepiej ustawieni. Zezowaty, cierpiący na nadpotliwość i samotny Hunham ukojenia szuka w alkoholu, literaturze i oglądanych ukradkiem świerszczykach. Podchodzi do swoich niedoskonałości z dystansem, zsyłane przez los upokorzenia stara się przyjmować z godnością, czerpać przyjemność ze swojego życia, nie rozpamiętywać przeszłości i doznanych krzywd, a w samym filmie odnajdziemy sporo subtelnego humoru i ciepła. Pojawiające się w kontekście Przesilenia zimowego określenia takie jak „film świąteczny” czy wręcz „feel-good movie” są dla mnie jednak mocno zastanawiające – oprócz pokrzepienia film oferuje zbyt wiele wzruszenia, współczucia, zadumy i egzystencjalnej refleksji, by mówić o typowo rozumianym „poprawianiu nastroju”. Już prędzej: o intelektualnej i duchowej przyjemności, przywodzącej nieco na myśl obcowanie z jakościową amerykańską prozą realistyczną.
Poza tym wszystkim: Przesilenie zimowe obejrzałam podczas święta operatorów filmowych, festiwalu Camerimage. I rzeczywiście jest to tytuł, który bardzo dobitnie uzmysławia potęgę filmowego obrazu. Oprawa wizualna i kadrowanie wywołały u mnie bardzo silną nostalgię za czasami, których nie pamiętam, a przecież tak bardzo kocham: za amerykańskimi latami 70., moją ulubioną dekadą w Hollywoodzkiej kinematografii. Ta zdolność kina do bycia wehikułem czasu, kreowania snów i doświadczania niedostępnych już miejsc oraz epok została w Przesileniu zimowym doprowadzona do maksimum. Podążając za bohaterami sunącymi przez śnieg w rytm muzyki, która mogłaby znaleźć się w repertuarze Simona & Garfunkela, wkraczamy do świata wspomnień, naszych dawnych filmowych zachwytów i pierwszych poważnych dokonań dzisiejszych gigantów kina. Alexander Payne, tak jak profesor Hunham, największą miłością darzy klasyków. Wyreżyserowany przez niego film – jestem o tym przekonana – zajmie specjalne miejsce w sercach tych, którzy również ich kochają.
Film nawiązuje do amerykańskiej nowej fali nie tylko na poziomie stylistycznym, ale całej swojej fabuły, pogłębionego portretu bohaterów, podejmowanych zagadnień (bunt, moralne wybory, skorumpowanie systemu, Wietnam, młodość–starość, ideały–kariera), łączenia kontestacji (w osobie Angusa) z intelektualizmem (w osobie Hunhama): także za sprawą wolniejszego, jakby lekko obsypanego śniegiem tempa. Zupełnie, jakby kilkadziesiąt lat temu ktoś zahibernował Przesilenie zimowe i całość dotarła do nas dzisiaj, nienaruszona, jak list w butelce z nieodwracalnie minionych czasów, kiedy motorem napędowym Hollywood było nadal kino autorskie.
Katarzyna Kebernik