MOCNY CZŁOWIEK

Normal
0

21

false
false
false

PL
X-NONE
X-NONE

/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:Standardowy;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:””;
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:”Calibri”,”sans-serif”;
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:”Times New Roman”;
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;}

Bardzo proste założenie towarzyszyło Henrykowi Szaro, gdy przystępował do pracy nad filmową adaptacją powieści Stanisława Przybyszewskiego – trzeba zrobić film, który odżegna się od nurtu kina politycznie zaangażowanego (ciągle jeszcze grającego pierwsze skrzypce pod koniec dekady lat 20. w Polsce).

Martyrologiczna wymowa i osadzanie akcji w rodzimym kontekście sprawiały, iż polskie filmy tamtego okresu były w większości nieczytelne, mało angażujące i w rezultacie – ignorowane przez zachodniego widza. Henryk Szaro, który ów nurt patriotyczny aktywnie współtworzył (jako twórca Przedwiośnia, czy Na Sybir, zrealizowany już po Mocnym człowieku), tym razem zapragnął nakręcić film europejski – w każdym możliwym znaczeniu tego słowa. Czy wszystko poszło po jego myśli?

Europejski dream team

Nawet dzisiaj czuć w obrazie Henryka Szaro „zachodni powiew”. Niewątpliwie zasługa za taki efekt leży po stronie realizatorów pochodzących z różnych stron kontynentu, których Szaro zgromadził na planie, ufając ich bezcennemu doświadczeniu.

Zacznijmy od samego reżysera. Henryk Szaro (właść. Henoch Szapiro) urodził się w Warszawie, lecz kształcił się i pracował w Petersburgu i Moskwie, pod okiem Wsiewołoda Meyerholda (który mocniej związany był z teatrem, choć zajmował się również filmem) – mistrza legendarnego Sergieja Eisensteina. Później Szaro zawitał do Berlina, skąd po roku wrócił do Warszawy, by osiąść tu na stałe i zająć się reżyserią filmową.

Gwiazdą filmu miał być rosyjski aktor – Gregori Chmara, który w czasie rewolucji październikowej wyemigrował do Niemiec, gdzie zdobył sławę, występując w filmach spod znaku niemieckiego ekspresjonizmu (m.in. zagrał tytułową rolę w Raskolnikowie Roberta Wiene, Zatraconej ulicy G.W. Pabsta i w wielu innych filmach znanych niemieckich reżyserów). Warto odnotować, że występował u boku takich gwiazd kina niemego, jak Greta Garbo, czy Asta Nielsen (która prywatnie była jego żoną).

Kolejnym mocnym punktem w tym zestawieniu jest niejaki Giovanni Vitrotti – włoski operator, któremu Mocny człowiek zawdzięcza genialne zdjęcia tzw. nakładane, które w połączeniu z klimatem filmu, tworzą wrażenie obcowania z zachodnim filmem ekspresjonistycznym, w niczym dziełom tego nurtu nie ustępującym.

Zatrudniono również renomowanego niemieckiego scenografa – Hansa Rouca, który współpracował wcześniej z takimi sławami jak Michael Curtiz (twórca Casablanki), czy wspomniany już Robert Wiene.

Mocny człowiek a niemiecki ekspresjonizm

Nic dziwnego, że film zyskał posmak ekspresjonistyczny, skoro przy każdym z powyższych nazwisk przeczytać możemy o bogatszych lub uboższych doświadczeniach, zdobytych w Niemczech. Jednak nie tylko doświadczenia ekipy zdecydowały o podobnym charakterze Mocnego człowieka. Niezwykle istotnym czynnikiem kształtującym klimat filmu była sama fabuła powieści Stanisława Przybyszewskiego (skrócona na potrzeby ekranu przez Andrzeja Struga), zawierająca całą masę motywów, eksploatowanych przez filmowców-ekspresjonistów – zbrodnia, pożądanie, obsesja, szaleństwo…

Film opowiada historię niespełnionego pisarza – Henryka Bieleckiego (Gregori Chmara), który obsesyjnie pożąda sławy i bogactwa. Gdy jego przyjaciel – Jerzy Górski (Artur Socha) – kończy pisać swoją nową powieść, Bielecki obmyśla plan, który wreszcie przyniesie mu chwałę, pieniądze, kobiety i… postępujący obłęd.

Ekspresjonistyczna jest nie tylko dopracowana psychologia postaci i koncentracja twórców na mrocznej stronie ludzkiej natury, ale również scenografia, zdjęcia, montaż i gra aktorska.

Przyjrzyjmy się chociażby niezwykle „gotyckiej” w klimacie scenie burzy, która hula za oknem salonu Bieleckiego, w którym zbrodniarz zabawia się ze swoją kochanką. Pomieszczenie rozświetlają tylko błyskawice i płomyki świec. Nad kominkiem – stary obraz, przedstawiający jasnowłosą dziewczynę w objęciach upiora. Scena w całości utrzymana jest w mrożącej krew w żyłach, ekspresjonistycznej konwencji.

Zdjęcia Vittrotiego to klasa sama w sobie. W filmie podziwiać możemy przeróżne wariacje zdjęć nakładanych i przenikanych, które znamy z wielu zachodnich filmów tamtego czasu, a także lubiany przez ekspresjonistów niemieckich chwyt wmontowywania w obraz napisów, które zazwyczaj oddawały różne treści, nurtujące bohatera w danej chwili. W Mocnym człowieku świetnym przykładem jest jedna z ostatnich scen, w której zachwycona widownia teatru wzywa na scenę autora sztuki. Na ekranie pojawiają się napisy: „Autor! Autor!”, a Bieleckiemu wydaje się, że na afiszu zmienia się jego nazwisko. Widzi też swojego zmarłego przyjaciela.

Sprowadzony z Niemiec Gregori Chmara gra agresywnie i teatralnie. Jego ruchy są niespokojne i spontaniczne, co świetnie oddaje psychiczny stan jego bohatera – poczucie zagubienia i strach przed zdemaskowaniem. Już pierwsze ujęcie, w którym mamy z nim do czynienia, nasuwa nam skojarzenia z fin de siecle’owymi nerwowcami, czy z postaciami szaleńców, znanych z takich ekspresjonistycznych filmów jak Gabinet doktora Caligari. Widzimy Chmarę w oparach fajki, z gazetą w ręku, obłędem w oczach i włosami, sterczącymi na wszystkie możliwe strony. Od razu domyślamy się, że dręczy go jakaś natrętna myśl albo pragnienie i że jest zdolny do wszystkiego, by je zaspokoić.

Recepcja

Film został entuzjastycznie przyjęty przez rodzimą krytykę, choć, jak to zwykle bywa, nie obeszło się bez psioczenia tu i tam.

O dziwo, krytykowano grę aktorską Mocnego człowieka. Padały opinie, że Chmara za bardzo szarżuje, „a przecież film wymaga gry jeszcze bardziej powściągliwej niż teatr” – pisał Karol Ford w 1929 r. (rok premiery) w „Głosie Prawdy”. Jak to zwykle bywa z adaptacjami literatury, krytykowano również znaczne uproszczenia prozy Przybyszewskiego.

Pomijając te pojedyncze głosy krytyki, film przyjęto entuzjastycznie – nie tylko w Polsce, ale również za granicą. Prof. Tadeusz Lubelski relacjonuje w swojej Historii kina polskiego: „[…] Stefania Heymanowa pisała w <Bluszczu>, że (Mocny człowiek – M.D.) <może być pokazywany w całej Europie>, choć <na amerykańskie ekrany jest zbyt ponury>”.

Tylko dzięki swojemu powodzeniu w krajach zachodnich film zachował się do dzisiaj, gdyż po II wojnie światowej uznany został za zaginiony. Żadna kopia nie ostała się w Polsce, lecz w 1997 r. Mocny człowiek został odnaleziony w belgijskim archiwum filmowym, gdzie został sprzedany przed wojną.

W 2006 r. zespół „Maleńczuk, Tuta, Rutkowski Super Trio” nagrał współczesną muzykę do Mocnego człowieka. Film zrekonstruowano cyfrowo i w nowym, wizualno-muzycznym kształcie wydano na DVD.

Poniżej możecie obejrzeć efekty: