15. MILLENNIUM DOCS AGAINST GRAVITY. Podsumowanie festiwalu

Festiwal filmowy w Cannes to nie jedyne święto kina w ostatnim czasie. Ci, którzy nie dotarli do filmowej stolicy Francji, musieli zadowolić się polskim 15. Festiwalem Filmowym Millennium Docs Against Gravity. Z pewnością nie było jednak na co narzekać. Hasłem „ODERWIJ SIĘ! – od przyzwyczajeń i stereotypów” zachęcano do zgłębiania świata najciekawszego i najszybciej rozwijającego się gatunku filmowego – kina dokumentalnego. Podczas tegorocznej wrocławskiej edycji wyświetlono ponad 60 filmów non-fiction, a pokazom towarzyszyły koncerty, spotkania, panele oraz dyskusje. Nie sposób było trafić na wszystkie seanse, niemniej z obejrzanych przeze mnie produkcji wyłoniła się piątka najciekawszych filmów, które widziałam na 15. Festiwalu Millennium Docs Against Gravity.

Kolejność nieprzypadkowa.

Raghu Rai, portret niepozowany (reż. Avani Rai)

Filmowy portret słynnego indyjskiego fotografa oraz fotoreportera stworzyła Avani Rai. Jest to zatem dzieło nie tylko o relacji mistrz-uczeń, ale także o niezwykłej więzi ojciec-córka. Raghu Rai powtarzał reżyserce, że tutaj nie jest jej  ojcem, ale bohaterem jej dzieła. Film pozostaje jednak nadal intymnym studium osobowości indyjskiego fotografa stworzonym przez córkę, która przez lata odbierała świat przez pryzmat jego zdjęć. Dwójka wyrusza w podróż do Kaszmiru – „otwartej rany Indii”. Podczas niej dokumentują otoczenie oraz siebie nawzajem, snują rozważania na temat polityki i historii kraju, przybliżają niezwykłe spotkania Raia, między innymi z Matką Teresą czy XIV Dalajlamą, co zostaje bogato zilustrowane fotografiami z prywatnego archiwum. Wszystko to zostaje uzupełnione czułą relacją obu twórców, z której bije szczerość i humor. Raghu Rai, portret niepozowany jest wnikliwym portretem Indii, historią o fotografii oraz o tym, że zdjęcie jest częściej obrazem obserwatora, nie obserwowanego. 

Eks-Szaman (reż. Luiz Bolognesi)

Reżyser Luiz Bolognesi z perspektywy cichego obserwatora i przy użyciu surowych, statycznych kadrów ukazuje życie Paiter Surui – rdzennej ludności Indian zamieszkującej 10 wiosek w dorzeczu Amazonki. Ludności, której życie w ostatnim czasie uległo gwałtownym zmianom społecznym. Kamera ze szczególnym zainteresowaniem przygląda się ekscentrycznemu mieszkańcowi o imieniu Perpera. Byłemu szamanowi, który w nowym świecie wydaje się zbędny. Eks-Szaman to opowieść o świętym i szanowanym człowieku, który osaczony przez obcą i wrogą kulturę stara się za wszelką cenę utrzymać więzi ze światem duchów, które wydawać by się mogło, odeszły bezpowrotnie. Film porusza istotną kwestię etnobójstwa, które zabija nie ciało, ale ducha. Opowiada o tym, jak zachodnia technologia oraz kościół katolicki odsuwają Indian od ich tradycyjnej kultury i wierzeń. Bolognesi elegancko balansuje na krawędzi dokumentu i fikcji, spowijając swój film refleksyjnym smutkiem.

Twarze, plaże (reż. Agnès Varda i Jr.)

Agnès Varda, reżyserka, ikona francuskiej nowej fali, oraz fotograf i artysta ukrywający się pod inicjałami Jr. podróżują furgonetką po bliskich ich sercom  peryferiach Francji, by poznawać ludzi i robić im zdjęcia, które następnie naklejają na ściany budynków. Żartobliwa, ale i żmudna współpraca dziewięćdziesięcioletniej, ale wciąż pełnej wigoru kobiety z trzydziestoletnim, nieco tajemniczym mężczyzną umożliwia stworzenie wnikliwej kroniki twarzy i miejsc. Między jednym a drugim spotkaniem dwójka bohaterów otwiera się na siebie nawzajem, ujawniając coraz więcej ze swojego życia. Figlarne zaczepki Jr. wywołują zabawne reakcje Vardy, gdy ta konfrontuje się ze swoim wiekiem, zdrowiem, śmiercią oraz miejscami swojej młodości. Twarze, plaże to błyskotliwe, sentymentalne i momentami nieco wzruszające dokumentalne kino drogi udekorowane dwójką cudownie nieharmonijnych bratnich dusz.

Książę i dybuk (reż. Elwira Niewiera, Piotr Rosołowski)

Rzym lat 40. oraz powojenny Hollywood – to nie jedyne obrazy, które spowijają historię Michała Waszyńskiego – artysty rozchwytywanego w Polsce i na całym świecie. Film podąża śladami Polaka oraz jego największych sekretów, zagłębiając się w zagadkową historię tej postaci. Historię filmowca, którego kino było „duchową podnietą”, ale także ekscentryka, dżentelmena, oszusta, który z małego żydowskiego miasteczka przedostał się na międzynarodowe salony. Elwira Niewiera oraz Piotr Rosołowski pozwolili sobie na sporą dozę artystycznej kreacji, tworząc film mistyczny i oniryczny. Skrzętnie dobrane materiały, niebanalny montaż oraz dźwięki utrzymują widza w ciągłej aurze niesamowitości i zagadkowości. Film pozostawia jednak lekki niedosyt, który udowadnia jedynie, że takiej postaci jak Michał Waszyński nie sposób zdemaskować.

Lubow – Miłość po rosyjsku (reż. Staffan Julén)

Białoruska noblistka Swietłana Aleksijewicz w ciągu kilku lat przeprowadziła z Rosjanami setki rozmów o miłości, by w między innymi filmowym kadrze uwiecznić ten nieznany skrawek rosyjskiej duszy. Jej bohaterowie ze swymi historiami oraz brzemieniem ojczystej literatury, pełnej nieszczęśliwej, bolesnej miłości, konfrontują się z prawdziwym znaczeniem słowa “miłość”. Okazuje się, że każdy rozumie je inaczej. Dla jednych jest to przezwyciężenie nienawiści, dla drugich odczuwanie współczucia, dla trzecich naturalne uczucie, które z czasem staje się wręcz podskórne. Staffan Julén w przemyślanych kadrach przemyca rozmowy ze zwykłymi Rosjanami, których łączą niezwykłe i szczere wspomnienia i historie o tym, co zwykło nazywać się miłością. Pełne wzruszeń, przemyśleń, żalu, ale i ciepła i humoru. Skromny, ale i przenikliwy portret rosyjskiej wrażliwości.

Odsłony warszawska oraz wrocławska największego festiwalu dokumentalnego w Polsce zakończyły się w niedzielę 20 maja, lubelska zaś 21 maja. Festiwal w Gdyni potrwa do 25 maja, a w Bydgoszczy do 26 maja. W programie tegorocznego wydania znalazło się 160 filmów oraz kilkadziesiąt spotkań z gośćmi z całego świata.

Lista zwycięzców 15. Festiwalu Filmowego Millennium Docs Against Gravity:

Grand Prix Dolnego Śląska – Nagroda Marszałka Województwa Dolnośląskiego w wysokości 3000 euro

Zwycięzca: Jutro albo pojutrze (Minding the Gap), reż. Bing Liu

Wyróżnienie: Eldorado (Eldorado), reż. Markus Imhoof

Konkurs Główny 15. Festiwalu Millennium Docs Against Gravity o Grand Prix – Nagrodę Banku Millennium i 8 000 euro. Fundatorami są Bank Millennium i Polski Instytut Sztuki Filmowej

Zwycięzca: Jutro albo pojutrze (Minding the Gap), reż. Bing Liu

Nagroda Fiction/Non-Fiction dla najlepszego filmu z pogranicza filmu dokumentalnego i fabuły i 2 000 euro

Zwycięzca: Ostatnie dni lata (Before Summer Ends), reż. Maryam Goormaghtigh

Nagroda Amnesty International dla najlepszego filmu opowiadającego o prawach człowieka i 3 000 euro.  Amnesty International współfinansuje nagrodę.

Zwycięzca: Wielebny W. (The Venerable W.), reż. Barbet Schroeder

Wyróżnienia: Po drugiej stronie drzwi (The Other Side of Everything), reż. Mila Turajlic

Kobieta w niewoli (A Woman Captured), reż. Bernadett Tuza-Ritter

Nagroda Nos Chopina dla najlepszego filmu o muzyce i sztuce i 2 000 euro. Fundatorem jest Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny.

Nagroda ex aequo po 2000 euro: Książę i dybuk (The Prince and the Dybbuk), reż. Elwira Niewiera, Piotr Rosołowski

Love Express. Zaginięcie Waleriana Borowczyka (Love Express. The Dissappearance of Walerian Borowczyk), reż. Kuba Mikurda

Konkurs „Odcienie wolności” („Shades of Freedom”). W konkursie są przyznawane trzy nagrody: Grand Prix Discovery w wysokości 10 000 zł, ufundowana przez Discovery Polska, Grand Prix FINA w wysokości 10 000 zł, ufundowana przez Filmotekę Narodową – Instytut Audiowizualny, Nagroda publiczności 5 000 zł.

Grand Prix Discovery: Między Nami, reż. Maciej Miller

Grand Prix FINA: Daniel, reż. Anastazja Dąbrowska

Nagroda publiczności: Ostatni Junak, reż. Mikołaj Janik

Nagroda Green Warsaw Award dla najlepszego filmu o tematyce ekologicznej i 3 000 euro. Fundatorem jest Biuro Infrastruktury Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy

Zwycięzca: Zjadanie zwierząt (Eating Animals), reż. Christopher Quinn

Wyróżnienie: Silas (Silas), reż. Anjali Nayar, Hawa Essuman

Nagroda Miesięcznika „Zwierciadło” dla Najlepszego Filmu o Tematyce Psychologicznej i 1000 euro

Zwycięzca: Call Me Tony (Call Me Tony), reż. Klaudiusz Chrostowski

Nagroda Miesięcznika „Focus” dla Największej Osobowości Festiwalu

Zwycięzca: Wielka architektura (Big Time), reż. Kaspar Astrup Schröder

Nagroda Akademii Dokumentalnej

Międzypokoleniowe jury, składające się z uczniów liceów współpracujących z Akademią Dokumentalną oraz uczestniczek programu Archipelag Pokoleń, przyznało nagrodę Akademii Dokumentalnej.

Zwycięzca: A w oddali ujadały psy (The Distant Barking of Dogs), reż. Simon Lereng Wilmont

Wyróżnienie: Dziecko ciszy (Deaf Child), reż. Alex de Ronde