KINO EUROPEJSKIE: Marta Meszaros

Początkowo kręciła filmy dokumentalne i dydaktyczne. Swój pierwszy film fabularny zrealizowała w 1968 r. Był to pierwszy film na Węgrzech nakręcony przez kobietę.

Marta Meszaros urodziła się w 1931 roku w Kispest (Węgry). Jej ojciec – Laszlo Meszaros – był wybitnym rzeźbiarzem i działaczem komunistycznym, matka natomiast – nauczycielką niemieckiego.

W 1936 r. razem z rodzicami wyemigrowała do ZSRR, gdzie spędziła następnych 10 lat. Początkowo mieszkali w Moskwie, po jakimś czasie przenieśli się do Kirgizji, gdzie we Frunze jej ojciec miał założyć Akademię Sztuk Pięknych Azji Środkowej. Nie zrealizował jednak swoich planów, gdyż w 1938 roku na fali represji stalinowskich został aresztowany i ślad po nim zaginął. Wkrótce po nim zmarła matka Marty. Ta wróciła do ojczyzny po zakończeniu wojny – zaopiekowała się nią węgierska komunistka, która po wojnie – jako wysoka urzędniczka Ministerstwa Spraw Wewnętrznych – sprowadziła ją w 1947 r. na Węgry.

W 1956 r. uzyskała dyplom Wszechzwiązkowego Państwowego Instytutu Kinematografii w Moskwie Początkowo kręciła filmy dokumentalne i dydaktyczne – swój pierwszy film fabularny zrealizowała w 1968 r. (Dziewczyna) – był to pierwszy film na Węgrzech nakręcony przez kobietę. Pracowała w studiu kroniki filmowej w Budapeszcie oraz w wytwórni filmów dokumentalnych w Bukareszcie. Była związana z Miklosem Jancso, znanym węgierskim reżyserem filmowym (Desperaci, Gwiazdy na czapkach, Cisza i krzyk).

Swojego obecnego partnera – Jana Nowickiego – poznała dzięki Andrzejowi Wajdzie, który zaproponował jej obsadzenie Nowickiego w jednej z głównych ról w filmie Dziewięć miesięcy. Chciała studiować w Wyższej Szkole Filmowej na Węgrzech, ale nie została przyjęta (wyrzucono ją z egzaminu).

Część zdjęć do Dziennika dla moich ukochanych nakręcona została w Krakowie. Film Mała Vilma jest czwartą, ostatnią częścią Dzienników (wcześniejsze to: Dziennik dla moich dzieci, Dziennik dla moich ukochanych i Dziennik dla moich rodziców).

Jej synowie Zoltan i Nyika są operatorami filmowymi, córka Babus projektuje natomiast kostiumy do filmów matki. Jest pierwszą kobietą, która zdobyła Grand Prix na festiwalu w Berlinie.

Najważniejsze nagrody:

1975 – Adopcja – Grand Prix na MFF w Berlinie

1978 – Jak to w domu – Nagroda na MFF w San Sebastian

1984 – Dziennik dla moich dzieci – Nagroda Specjalna Jury na MFF w Cannes

1984 – Dziennik dla moich dzieci – nagroda za reżyserię na Festiwalu Węgierskich Filmów Fabularnych w Budapeszcie

1984 – Dziennik dla moich dzieci – Nagroda Jury Protestanckiego na MFF w Monachium

1984 – Dziennik dla moich dzieci – Brązowy Hugo na MFF w Chicago

1985 – Dziennik dla moich dzieci – Nagroda Węgierskich Krytyków Filmowych dla najlepszego filmu węgierskiego

1987 – Dziennik dla moich ukochanych – Nagroda Specjalna Jury Srebrny Niedźwiedź   na MFF w Berlinie Zachodnim

1987 – Dziennik dla moich ukochanych – Nagroda Specjalna Jury na Festiwalu Węgierskich Filmów Fabularnych w Budapeszcie

1988 – Dziennik dla moich ukochanych – Nominacja do Oscara

Głównym punktem zainteresowania jest człowiek-jednostka i wszystko, co z nim związane – jego uczucia, myśli, zachowanie, jego walka, samotność, wyobcowanie. Postaci przedstawiane w jej filmach są silne, a jednocześnie delikatne, przywiązane do bliskich, ale umiejące zachować niezależność – walczące o sprawiedliwość, buntujące się przeciwko regułom ograniczającym ich swobodę działania i podejmowania decyzji.

Dla reżyserki najważniejszy jest realizm – opowiada proste historie, w których na plan pierwszy wysunięte zostają fakty (dużo tu nawiązań do jej osobistego życia) – pod tą pierwszą warstwą kryją się kolejne, pełne gwałtownych emocji, tłumionych uczuć, ludzkich dramatów.

Najczęściej głównymi bohaterkami jej filmów są kobiety – żony, matki, kobiety samotne, silne i słabe, mocno stąpające po ziemi, pełne sprzeczności – kobiety uzależnione od środowiska, w którym przyszło im żyć.

O polityce, która także stanowi ważny element składowy fabuły jej filmów, opowiada przez pryzmat małych historii zwykłych ludzi.

1968 – Dziewczyna

1969 – Halo księżycowe

1973 – Swobodny oddech

1974 – Nie płaczcie, piękne dziewczyny

1975 – Adopcja

1976 – Dziewięć miesięcy

1977 – One dwie

1978 – Jak to w domu

1980 – Sukcesja

1981 – Anna

1982 – Dziennik dla moich dzieci

1983 – Kraj Mirażów

1986 – Ave Maria (film dokumentalny)

1987 – Dziennik dla moich ukochanych

1989 – Czerwony Kapturek

1990 – Dziennik dla moich rodziców

1993 – Embrion

1995 – Siódmy Pokój

1999 – Córy Szczęścia

2000 – Mała Vilma

2001 – Cudowny mandaryn (short)

2004 – Niepochowany

2009 – Ostatni raport na temat Anny

Źródła:

Mészáros M.: Ja, Marta. Wydawnictwo Książkowe Twój Styl. Warszawa, 1998.

Tekst z archiwum film.org.pl