ZROZUMIEĆ KOMIKS. Filmy dokumentalne dla fanów opowieści rysunkowej

W naszym kraju ciągle widoczne jest piętno Kaczora Donalda, przez które komiks w mniemaniu ogółu jest lekturą dla małolatów (lub nerdów po trzydziestce, którzy nie chcą wydorośleć), jednak na Zachodzie gatunek ten od przynajmniej dwóch dekad oficjalnie stawiany jest na równi z literaturą. Powoli zmienia się to także u nas, ale każda okazja jest dobra, by nieco ten proces przyspieszyć! I choć komiks potrafi mówić sam za siebie, jak w przypadku legendarnego już Zrozumieć komiks Scotta McClouda z 1993 roku (polskie wydanie: Kultura Gniewu, 2015) czy też doskonałych podręczników do nauki storytellingu Willa Eisnera, najłatwiejszą formą nadrobienia teoretycznych zaległości będzie obejrzenie odpowiednich filmów dokumentalnych.

Superheroes: A Never-Ending Battle (Michael Kantor, 2013)

https://www.youtube.com/watch?v=v9VKT446bDk

Superheroes: A Never-Ending Battle to najpełniejsze kompendium wiedzy na temat komiksu (leniwi mogą poprzestać na tym punkcie). Takiej ekipy branżowych sław nie zebrano chyba przy żadnej innej produkcji dokumentalnej o opowieści rysunkowej. W trzyczęściowej miniserii wyprodukowanej dla stacji PBS pojawili się uznani scenarzyści i rysownicy komiksowi oraz odgrywający stworzone przez nich postaci aktorzy (między innymi zmarły niedawno Adam West), by wspólnymi siłami przybliżyć widzom siedemdziesiąt pięć lat historii oraz kolejne etapy rozwoju gatunku. Całość trwa trzy godziny i choć nie przepadam za pogadankową, wręcz talkshowową formułą, Superheroes: A Never-Ending Battle jest prawdziwą kopalnią wiedzy, do której udać powinien się każdy zainteresowany komiksem.

Jeśli się nie mylę, film można znaleźć między innymi na Netflixie.

Comic Book Superheroes Unmasked (Steve Kroopnick, 2003)

https://www.youtube.com/watch?v=Ygx_rUJ3XaI

Comic Book Superheroes Unmasked to dokument wyemitowany przez History Channel dziesięć lat przed powstaniem powyższego. Nie jest może aż tak obszerny (trwa półtorej godziny, dokładnie połowę krócej), ale dość sprawnie ukazuje rozwój komiksu od najwcześniejszych lat aż po czasy współczesne, ujmując nie tylko to, jak zmieniały się rysunkowe opowieści, ale i jaki wpływ wywierały na społeczeństwo. W dużej mierze nazwiska rozmówców pokrywają się z tymi, którzy wystąpili w filmie stacji PBS (jest nawet perełka: parę słów dorzucił tu zmarły w 2005 roku Will Eisner), w pewnym sensie można więc tę produkcję potraktować jako skondensowaną dawkę komiksowej wiedzy.

Will Eisner: Portrait of a Sequential Artist (Andrew D. Cooke, 2007)

Mam wrażenie, że nazwisko Willa Eisnera znają nawet ci czytelnicy, którzy nieszczególnie mieli styczność z jego twórczością. Trudno jednak nie mieć go gdzieś z tyłu głowy, jeśli to właśnie pod jego patronatem przyznawane są najważniejsze w branży komiksowej nagrody. Autor popularnego (zwłaszcza w złotej erze komiksu) Spirita uchodzi za osobę, która za sprawą wydanej w 1978 roku Umowy z Bogiem doprowadziła do rewolucji, zakończonej oddzieleniem komiksu (postrzeganego jako rozrywka dla dzieci) od powieści graficznej (znacznie poważniejsza tematyka, bardziej rozbudowana fabuła). I choć nieco wcześniej swoją rysunkową powieść opublikował niejaki Raymond Briggs, to Eisnerowi przypisuje się popularyzację tego gatunku literackiego.

W Will Eisner: Portrait of a Sequential Artist – podobnie jak w większości pozycji na liście – usłyszymy wypowiedzi branżowych tuz, takich jak Stan Lee, Frank Miller, Neil Gaiman czy Art Spiegelman, ale miejsce na taśmie znalazło się także choćby dla Kurta Vonneguta.

Comic Book Confidential (Ron Mann, 1988)

W gruncie rzeczy od tej pozycji powinienem zacząć, ale wtedy zabrakłoby mi rockowego nawiązania do kolejnego tytułu na liście. Jak to bowiem ujął Łukasz Gręda, którego słowa widnieją na okładce polskiego wydania DVD (wyd. Centrala, 2012):

Comic Book Confidential dowodzi, że historia amerykańskiego komiksu miała równie burzliwy przebieg, co dzieje rock and rolla.

Wydany w roku 1988 dokument Rona Manna opowiada o rewolucji w społecznym pojmowaniu medium, jakim jest komiks, która dokonała się między innymi za sprawą publikacji Arta Spiegelmana (Dzieci z kubła na śmieci, Maus. Opowieść ocalałego), wspomnianego już Willa Eisnera (Umowa z Bogiem i inne opowieści z czynszówki, Spirit) czy Roberta Crumba. Komiksy, postrzegane niegdyś jako obrazki z dymkami dla dzieci, nagle wskoczyły na półki z literaturą. Wydania w formie albumów, nie zaś dwudziestoczterostronicowych “gazetek”, ale przede wszystkim znacznie poważniejsze treści sprawiły, że ten gatunek literacki na stałe dołączył do amerykańskiej kontrkultury. Jedynym mankamentem Comic Book Confidential jest fakt, że powstał nieco za wcześnie. Druga połowa lat osiemdziesiątych przyniosła bowiem jeszcze więcej materiałów potwierdzających tezę o spoważnieniu komiksów.